Мақалада, математика пәнініне деген оқушылардың қызығушылығын ояту мақсатында, арнайы құралдарды қолданудың ерекшелігі көрсетілген. Математика сабағында әртүрлі деңгейлі есептерді шығару барсында «Таңбаға» үлкен мән беру керектігі көрсетілген. Таңбаға мән беру арқылы оқушылардың уақыттарын тиімді пайдалануға, өз қабілетін танып білуге, қосымша жұмыс жасауға үйретіп, дүниетанымын кеңейтуге, оқушының өзіндік жұмыстармен айналысуына мүмкіндік берудің маңыздылығы қарастырылған. Оқушылардың білімін тереңдетуде, олардың математикалық таным мәдениетін және пәнге деген қызығушылығын арттыру мақсатында «Таңбалар тақтасы» тақтасының маңыздылығы қарастырылған.
Түйін сөздер: таңба, ойлау қабілеті, өзіндік жұмыс, деңгейлік, координаталық түзу.
Қазақстан Республикасының 2017 жылдың «Білім туралы Заңы» 1 тараудың 1 бабында «Кәсіптік дайындықты бағалау – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары білім алушыларының кәсіптік дайындығы деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары мен белгіленген талаптарға сәйкес келу дәрежесін айқындау» - делінсе, аталмыш Заңның 3 тарау 11 бабында «Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» - деп міндет қойған [1].Сондықтан да қазіргі қоғам өмiрiнiң барлық білім беру саласында, соның iшiнде тұлға қалыптасуының негізін қалайтын жалпы білім беретін мектептің базалық білім мазмұнына болашаққа бағдарланған жаңартулар жасауды қажет етеді. Оқушылардың өздігінен білім алуы, білім беру сапасын көтерудің, мемлекеттің және қоғамның, тұлғаның өзекті және келешектегі қажеттіліктерін жүзеге асырудың бірден бір құралы ретінде қарастырылады.
Оқушылардың өздігінен есеп шығара білуінің артықшылықтары көп. Атап айтқанда, есепті өздігінен шығару арқылы шығармашылық белсенділіктерін дамытып, өздігінен ойлау қызметі жанданып, пәнге деген қызығушылығы артады. Есеп шығару арқылы оқушылар теорияны практикамен ұштастыра алады. Оқушылар математика сабағында өзіндігінен жұмыс жасау арқылы қиындығы жоғары есептерді шығарады.
«Математикалық есеп дегеніміз - математикадағы заңдылықтар, ережелер мен әдіс-тәсілдер негізінде оқушылардың ойы мен іс-әрекетін талап ететін және математикалық білімді меңгеруге, оларды практикада қолдана білуге дағдыландыратын, ойлау қабілетін дамытуға бағытталған ситуация» [2, 52б].
Математикадығы заңдылықтар, ережелер өте көп. Бұл заңдылықтарға көңіл бөлмесек есебіміз дұрыс шықпай қалады, немесе уақытымызды босқа зая кетіріуміз мүмкін. Мысалға алатын болсақ «Таңбалар» ережісі. Математика ғылымында таңбалардың төрт түрі бар. Олар: қосу, азайту, көбейту, бөлу. Таңба әрқашанда санның алдында жазылады. Математикадығы таңбалардың ережесі.
Таңбалар ережесінң кестемен берілуі:
+ (+) (+) | + () () |
(+) () | () (+) |
Көбейтуге байланысты таңбалардың ережесі.
(+) * (+) (+) | () * () (+) |
() * (+) () | (+) * () () |
Бөлуге байланысты таңбалардың ережесі.
(+) : (+) (+) | () : () (+) |
() : (+) () | (+) : () () |
Математика ғылымына теріс санның келуімен қатар 0 саны да өмірге келіп, жаңа мағынаға ие болды. 0 саны санақ басы болып қалуымен қатар, теріс және оң сандардың айнасы ретінде, немесе теріс және оң сандардың ортасынан бөліп тұратын таңба ретінде де қарастыруға болады.
Теріс сандарды алғаш рет біздің заманымызға дейінгі ІІ ғасырларда қытай математиктерінің еңбектерінде кездесе бастады. 1637 жылы Француз математигі Рене Декарт координаталық түзуді енгізумен қатар теріс және оң сандарды енгізді.
6-сынып «Математика» кітабында №457 есепте
- осы есепті шығару барысында минус
таңбасына мән бермесек есебіміздің соңында қате жауап шығады. Бұл жағдай біздің уақытымызды алатын болады, біз таңбалар ережесін меңгеру арқылы уақыттымызды үнемдей аламыз. Сондықтан да математикалық ережелердің бірі «Таңбалар» ережесін меңгергеніміз дұрыс. Таңбалар бізде 6 - сынып математика кітабында кездеседі, бастапқы білімді 6- сынып математика кітабынан меңгереміз. Осы таңбалар тақырыбын жақсы меңгеру үшін «Таңбалар тақырыбын» қолдансақ оқушылар үшінде қызықты, түсінікті болады деген ойдамын.
Бұл «Таңбалар тақтасы» құралын қолданып көрейік. Түсінікті болуы үшін 6 – сынып математика пәнінен мысал келтірсек, №422 есепте. Координаталық түзудің көмегімен қосындының мәнін табыңдар:[3, 125б]
- 3 5 = 2 4) – 3 3 = 6
- – 5 + 6 = 1 3) – 4 + 4 = 0
Мән беріп қарасаңыздар арнайы «Таңбалар тақтасының»
Таңбалар тақтасына қарасаңыздар орта да тұрған координаталық түзуде есептің жауабы көрсетілген. Бұл таңбалар тақтасы ілініп тұрады, жоғарыдағы, төмендегі координаталық түзулерде сан мәндері жазылып, ортадағы координаталық түзуде дұрыс жауап жазылып тұрады. Белгілі бір жіп немесе түзу сызғыш, түзу бағыттағыштар арқылы орта мәндегі жаупатарды көруге болады.
Кез келген тақырыпты көзбен көріп, қолымызбен жасап көрсек оқушының қызығушылығы оянары анық деп білемін, сонымен қатар үлгерім деңгейі төмен оқушыларға да тақырыпты жетік түсінуіне, оқушының өздігінен жұмыс жасау қабілетін ашуға мүмкіндік береді деп ойлаймын.
Оқушының өз бетімен орындауына берілетін әр бір тапсырма олардың күші келетіндей түсінікті, мазмұны қызығарлықтай әр түрлі болғаны жөн. Дегенмен біздер оқушылар әр жылда жоғары сыныпқа жоғарылап білімімізді тереңдетсек те еспетер шығару барысында кейбір математикалық ережелерден қателесетін тұстарымыз болады. Мысалы келтіретін болсақ.
7-сынып «Алгебра» кітаптағы 229 – ші бетте мынадай мысал берілген: [4. 229б]
өрнегін ықшамдайық.
Шешуші. өрнегінің бөлімі 1 саны болатын бөлшек түрінде көрсетеміз: енді толықтауыш көбейткіштерді табамыз:
бөлшектерді азайтамыз: . Осы бөлшектің алымындағы жақшаларды ашып ұқсас қосылғыштарды біріктіеміз: . Дегенмен осы тұста минус (-) таңбасын көбейтіп ашпасақ есебіміздің жауабы қате болып шығады. Сырт көзге оңай болып көрінгенмен есептер шығару барысында көптеген оқушылар осы тұстан қателеседі. Сондықтанда есептерді шығармас бұрын таңбаларды бір қайталап өтсек дұрыс болады деген ойдамын.
Әдебиеттер тізімі:
- Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы 27.07.2007 ж., № 319- Ш ҚРЗ. Астана
- Қасқатаева Б. Р. «Математиканы оқыту теориясы мен әдістемесі». Алматы, 2018ж, 52 б.
- Алдамұратова Т. А., Байшоланов Т. С., Байшоланов Е. С., «Атамұра» 2015ж, Математика 6-сынып, 125 б.
- Шыныбеков А. Н., 2012 Алгебра,Учебник для 7 класса общеобразовательной школы. Алматы, 2012 – 40б.
