Резюме: Cтaтья пocвящeнa вoпрocaм принципoв пocтрoeния внeклaccных и внeурoчных зaнятий пo мaтeмaтикe. Дaeтcя хaрaктeриcтикa кружкoвых и фaкультaтивных зaнятий пo иcтoрии мaтeмaтики, привoдитcя примeр прoвeдeния прeдмeтнoй нeдeли мaтeмaтики в шкoлe.
Внeклaccнaя рaбoтa, рaзвитиe интeрeca к мaтeмaтикe, рaзвитиe cпocoбнocтeй пo мaтeмaтикe, дoпoлнитeльныe зaнятия, ocнoвныe приёмы, мeтoды и фoрмы рaбoты, твoрчecкиe зaдaния, рaзвитиe твoрчecких cпocoбнocтeй учaщихcя.
Abstract: Thе аrtісlе іs dеvоtеd tо thе prіncіplеs оf buіldіng еxtrасurrісulаr аnd еxtrасurrісulаr асtіvіtіеs іn mаthеmаtісs. Thе сhаrасteristiсs оf сіrсlе аnd оptiоnаl сlаssеs іn thе hіstоry оf mаthеmаtісs аrе gіvеn, аn еxаmplе оf hоldіng а subjесt wееk оf mаthеmаtісs аt sсhооl іs gіvеn.
Еxtrасurrісulаr асtіvitіеs, dеvеlopmеnt оf intеrеst іn mаthemаtiсs, dеvеlopmеnt оf аbilitiеs іn mаthemаtics, аdditiоnаl clаssеs, bаsіс tеchniquеs, mеthоds аnd fоrms оf wоrk, сrеаtive tаsks, dеvеlopmеnt оf studеnts' сrеаtivе аbilitiеs.
Математикада сыныптан тыс жұмыстар оқушының қабілетін, жеке тұлғасын қалыптастырып, оны дамытады. Сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушыны дамытып, жетілдіру ғана емес, үнемі өзін-өзі дамыту мен тәрбиелеу болып табылады [1, 2].
Математиканы оқытудың мақсаты білім берудің жалпы мақсаттарымен, математика пәні туралы түсінікпен, оның ғылымдағы, мәдениеттегі және қоғамдағы орны мен рөлі, математикалық білім құндылықтарымен, жаңа білім беру идеяларымен анықталады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстарды жүргізу – мұғалімдердің біліктілігін арттырудың тамаша құралы. Сыныптан тыс жұмыстарды жүргізу – математика курсының оқытылатын материалын кеңейту, кейде мұндай кеңейту міндетті бағдарлама шеңберінен шығып кетеді. Мұндай мәселелерді қосымша сабақтарда қарастыру мұғалімді осы материалмен және оны оқушыларға ұсыну әдістемесімен жан-жақты танысу қажеттілігіне әкеледі [3, 4].
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың негізгі мақсаттары:
─ оқушылар мен мұғалімдердің математикадан сыныптан тыс жұмыстарға деген қызығушылық деңгейін анықтау;
─ мұғалім мен оқушылардың қызығушылықтарының сәйкестік дәрежесін анықтау;
─ орта және жоғары мектеп математикасынан сыныптан тыс жұмыстың алатын орнын анықтау болып табылады.
Сыныптан тыс жұмыстың келесі түрлері бар:
1. математикалық үйірме;
2. факультатиив;
3. олимпиадалық сайыстар, викториналар;
4. математикалық олимпиадалар;
5. математикалық дискуссиялар;
6. математика апталығы;
7. мектептегі және сыныптағы математикалық баспа;
8. математикалық модельдер жасау;
9. математикалық экскурсиялар.
Бұл көптеген формалардың элементтерін олардың кез-келгенінде жұмысты ұйымдастыруда қолдануға болады. Мысалы, математикалық кешті өткізу кезінде жарыстар, конкурстар, баяндамалар және т. б. пайдалануға болады.
Мектептегі математикадан сыныптан тыс жұмыстардың негізгі түрі математикадан факультативтік сабақтар болып табылады. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын тудыратын факультативтік пәндер оқушылардың математикалық ой-өрісін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Олар мектепте де (математикалық кештер, викториналар, олимпиадалар, көңілді тапқырлар алаңы, командалық жарыстар және т.б.) және мектептен тыс (математикалық жарыстар, физика-математика мектептеріндегі сыныптар, есептер шығару жарыстары және т.б.) өткізілетін бір реттік іс-шаралармен толықтырылады.
Математикалық үйірме-сыныптан тыс сабақтардың ең тиімді түрлерінің бірі. Үйірме сабақтары жақсы оқитын оқушылар үшін ұйымдастырылады. Алайда, кейде үлгерімі нашар оқушылар математика үйірмесінің жұмысына қатысуға ниет білдіретінін және көбінесе сол жерде математикадан жақсы айналысатынын есте ұстаған жөн; математика мұғалімі бұған кедергі жасамауы керек. Мұндай оқушыларға мұқият қарау керек, олардың математикаға деген қызығушылықтарын нығайтуға тырысу керек, математикалық үйірмедегі жұмыс олар үшін мүмкін болатынына көз жеткізу керек. Әрине, математикалық үйірме мүшелері арасында үлгерімі нашар оқушылардың болуы мұғалімнің жұмысын қиындатады, алайда мұғалім үйірмелерге ұсынған тапсырмаларды даралау арқылы бұл қиындықтарды белгілі бір дәрежеде жеңілдетуге болады. Ең бастысы-математика бойынша үйірме сабақтарының жаппай сипатын сақтау, бұл барлық тілек білдірушілердің үйірме сабақтарына қатысуының нәтижесі.
Математикадан факультативтік сабақтардың негізгі мақсаты – білімді тереңдету және кеңейту, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, математикалық қабілеттерін дамыту, оқушылардың өз бетінше математикаға деген қызығушылығы мен талғамын қалыптастыру, олардың бастамасы мен шығармашылығын тәрбиелеу және дамыту.
Математикадан факультативтік сабақтарды өткізудің негізгі формалары қазіргі уақытта мұғалімнің осы факультативтік курстың негізгі мәселелерін көрсетуі (дәріс әдісі), семинарлар, сұхбаттар (дискуссиялар), есептер шығару, оқушылардың рефераттары (теориялық мәселелер бойынша да, сонымен қатар тақырыпты шешу бойынша да), математикалық шығармалар, оқушылардың баяндамалары және т. б. болып табылады.
Қазіргі уақытта математикадан факультативтік сабақтар екі негізгі бағыт бойынша өткізіледі:
а)"математика курсының қосымша тараулары мен сұрақтары"бағдарламасы бойынша курстарды оқу. Математиканың жүйелі курсының "қосымша тараулар мен сұрақтар" бағдарламасының мазмұны бағдарламалық материалды зерттеуді шешуге және тереңдетуге, оқушыларды кейбір жалпы заманауи математикалық идеялармен таныстыруға, практикада математика қосымшасын ашуға мүмкіндік береді, мұғалімдерді жаңа бағдарлама бойынша жұмысқа дайындайды.
б) арнайы математикалық курстарды оқу.
Математика тарихы бойынша үйірме және факультативтік сабақтардың сипаттамасы.
Математика бағдарламасының түсіндірме жазбасында: «Математикаға қызығушылықты дамыту – мұғалімнің ең басты мақсаты» деп атап көрсетілген.
Осы мақсатта 5-7 сынып оқушыларына математика тарихы пәнінен үйірме, ал 8-11 сынып оқушыларына математика тарихынан факультативтік сабақ беруге болады деп есептеймін. 5-7 сыныптарда сыныптан тыс жұмыстардың пропедевтикасы мақсатында мұғалім сабақ пен үйірме сабақтарын өткізу әдістемесін жетілдіруі керек.
Математикадан жақсы дайындалған оқушылармен қатар жүйелі түрде жұмыс істегісі келмейтін, үлгерімі нашар оқушылардың да үлесі бар екенін бәрі біледі. Мұндай балалар үшін оқыту қиын. Ал V сыныпта оқыту әр баланың жаңа мұғалімдерге, жаңа пәндерге және талаптардың жаңа деңгейіне бейімделуі қиындайды. Әсіресе математика сабағында оқушыларда көптеген қиындықтар туындайды. Бұл мұғалімнің жұмысты қалай жеткізетініне, бейімделу кезеңін ауыртпалықсыз жасауға қаншалықты қол жеткізетініне, оқушыларды өз тақырыбымен қаншалықты қызықтыратынына байланысты. Бұл үшін тек сабақ жеткіліксіз. Математика тарихы бойынша математикалық үйірмелер мен факультативтер білім алушыларға өте пайдалы.
Пәндік апталар (математика апталығы мысалында)
Мектептегі пән апталықтарын өткізу қазір мектептерде дәстүрге айналды. Олар жылына бір рет өткізіледі.
Математика апталығы аясында «Пифагор күні: мектептегі математикалық мереке» жобасы дайындалды.
Математика пәні шынайы өмірден үзілген болып есептеліп, ал математика сабақтары қиын әрі қызықсыз деп есептеледі. Мұндай пікірді жоққа шығару және ежелгі ғылыммен достасу үшін мектеп оқушыларына «Пифагор күні» математикалық мерекесі көмектеседі, бұл қажеттілік 8-сыныпта Пифагор теоремасын зерттеуге және оның әртүрлі салдарын басқа салаларда қолдануға байланысты пайда болды.
Мерекенің мақсаты-математиканың өнермен, поэзиямен, философиямен және музыкамен терең байланысын көрсету, оқушыларға формулалар мен теоремаларды сезінуге көмектесу, математикалық жаңалықтардың тарихына және сандар сиқырына қызығушылықты арттыру. Жас математиктерге мереке өз білімдерін тексеруге және математикалық заңдылықтардың жұмбақ әлеміне тереңірек енуге мүмкіндік береді.
Мерекеге дайындық кезеңдері:
Шығармашылық топтардағы жұмыс:
- Ақпарат жинау;
- Теореманы дәлелдеудің әртүрлі тәсілдерін іздеу (кітаптармен, интернет-ресурстармен жұмыс);
- Пифагор теоремасын нақты өмірде қолданудың әртүрлі түрлерін іздеу;
- Пифагордың өзі туралы өмірбаяндық мәліметтерді іздеу;
- Пифагор теоремасы және оның шығу тегі туралы қызықты тарихи фактілерді іздеу;
- Оқу құралдарын жасау – баспа түрі
- Оқу құралдарын жасау-электрондық түрі
- Пифагор мерекесі бағдарламасы
- 8,9 сыныптарда геометриядан ашық сабақтар (Пифагор теоремасын дәлелдеудің әртүрлі тәсілдері, Пифагор теоремасын қолдану);
- Әдебиет сабақтары; әлеуметтік ғылым сабақтары (Пифагор – ежелгі философ);
- Бейнелеу өнері, музыка сабақтары (өнердегі алтын бөлім);
- Сыныптан тыс жұмыстар (суреттер байқауы, викториналар);
- Қорытындылау, қатысушыларды марапаттау
Пaйдaлaнылғaн әдeбиeттeр:
1. Eпишeвa O.Б. Oбщaя мeтoдикa прeпoдaвaния мaтeмaтики в cрeднeй шкoлe / Тoбoльcк, Изд-вo ТГПИ им. Д.И. Мeндeлeeвa, 1997
2. Гулeвич, Т.М. Фoрмирoвaниe aктивнocти вo внeурoчнoй твoрчecкoй дeятeльнocти: личнocтнo-oриeнтирoвaнный пoдхoд / Т.М. Гулeвич, И.E. Зaгoрcкaя // Cтудeнт гoдa 2018: cбoрник cтaтeй VII Мeждунaрoднoгo нaучнo-иccлeдoвaтeльcкoгo кoнкурca. В 2 чacтях. Oтвeтcтвeнный рeдaктoр Г.Ю. Гуляeв. — Пeнзa, 2018. — 152 – 156 c.
3. Миллeр Т.A., Тюринa П.O., Чeпикoвa A.И. Aктивныe фoрмы внeучeбных зaнятий пo мaтeмaтикe// Мaтeриaлы нaучнo-прaктичecкoй кoнфeрeнции cтудeнтoв, acпирaнтов и мoлoдых учeных «Мoлoдeжь и нaукa», 28 – 29 мaя 2015 г., Крacнoярcк, 2015.–105 – 110 c.
4. Шeйнинa O.C. Зaнятия шкoльнoгo кружкa пo мaтeмaтикe.- М.:«НЦ ЭНAC», 2007. – 256 c.
