Бағалау - бұл тұрақты процесс. Оқыту кезеңіне байланысты диагностикалық (бастапқы, ағымдағы) және қысқартылған (тақырыптық, аралық, қорытынды) бағалау қолданылады. Бағалау тек критериалды болуы мүмкін. Бағалаудың негізгі критерийлері оқытудың жоспарланған нәтижелері болып табылады. Сонымен қатар, бағалау нормалары мен критерийлері, белгі қою алгоритмі мұғалімдер мен оқушыларға алдын-ала белгілі. Оларды бірлесіп шығаруға болады. Тек оқушының іс-әрекетінің нәтижелері және олардың қалыптасу процесі, бірақ баланың жеке қасиеттері емес, белгінің көмегімен бағалануы мүмкін.
Бағалау қызметінде білім беру процесінің әртүрлі қатысушылары арасында жауапкершілікті бөлудің стандартты принципі жүзеге асырылуы керек. Атап айтқанда, тексеру жұмыстарын жүргізу кезінде күрделілігі жоғары тапсырманы өз еркімен орындау принципі сақталуы керек.
бағалау қызметінде оқушының өзін-өзі бағалауына басымдық беріледі;
бағалаудың объективтілігі қағидатын сақтау;
рәсімнің және бағалау нәтижелерінің ашықтығы қағидатын сақтау;
білім беру нәтижелерін бағалауға кешенді тәсіл (жалпы білім берудің пәндік, мета-пәндік және жеке нәтижелерін бағалау);
Қоғам дамуының барлық кезеңдерінде болып жатқан процестер бағалауды қажет етеді. Табысты және тиімді қызмет үшін бағалау дененің толық жұмыс істеуі үшін дұрыс қан айналымы сияқты қажет. Адам оны жетілдіре алатындай кез-келген әрекетті бағалау қажет. Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған бағалау кез-келген оқыту моделінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Жоғарыда айтылғандай, сіздің жұмысыңызды бағалау әдістері оқытудың әр кезеңінде әр түрлі болады. Бағалау тәсілдеріде түрліше.
Бастауыш мектеп жасында өзін-өзі бағалау дамиды. Рефлексивті өзін-өзі бағалаудың негізі-өзін сырттан көру және өз іс-әрекеттерін талдау мүмкіндігі.
Өз мүмкіндіктерін бағалай алмайтын балаға мұғалімнің басшылығы, бақылауы және бағалауы қажет. Кіші оқушының оқу тәуелсіздігі баланың не білетінін және нені білу керектігін түсіну қабілетінен басталады.
Мұғалімнің шебер жұмысымен өзінің мүмкіндіктерінің шекарасын бағалауды, қиындықты белгілеуді ғана емес, сонымен қатар оның себебін талдауды үйренеді. Баламен өз жұмысын дауыстап талқылауға болады.
Бастауыш сыныптарда ТЖБ, БЖБ құрастырудың тиімді жолдарын мұғалім мақсатқа негізделген тапсырмалар арқылы жүргізу керек. Оқушылар жинақтаушы бағалау жүйесіне көшеді. Кез-келген сәтті әрекет үшін теріс және оң бағалардың орнына оқушы сәттілік ұпайларын алады. Тапсырманың әр түрі үшін ұпайлар бөлек қойылады, мысалы, мәселені шешу кезінде ол бөлек бағаланады: сурет салу мүмкіндігі, шешім алгоритмін құру мүмкіндігі, жауапты дұрыс табу және оны жазу мүмкіндігі. Орындалған тапсырмалардың нәтижелері бойынша оқушы белгілі бір жетістікке жетеді.
Бастауыш сыныптарда ТЖБ, БЖБ құрауда оқушының жетістіктері бағалау мен белгімен белгіленеді. Оқу материалы мазмұнды және мақсатты даму бағыттары бойынша ұйымдастырылғандықтан, мұғалім оқушының жеке даму бағыты бойынша алға жылжуын қадағалайды.
Осыған байланысты мұғалім қажетті дағдыларды қалыптастыруды ағымдағы бақылау қандай кезеңдерде, қандай жиілікте жүзеге асырылатыны туралы ойлайды. Тақырыпты зерттеудің басында оқушылардың дайындығын бастапқы бағалау жүргізіледі. Бастауыш сыныптарда ТЖБ, БЖБ бағалаудың нәтижелерін баспалдақтың бір немесе басқа сатысына осы шеберліктің бастапқы деңгейін білдіретін фигураны қою арқылы "жетістік баспалдақтары" көмегімен атап өтуге болады.
Жұмысты орындаудағы қателіктерді ғана емес, сонымен қатар барлық жақсы жерлерді белгілеп, ынталандыру жазбаларын жасау ұсынылады.
Бастауыш сыныптарда ТЖБ, БЖБ ұйымдастыруда әр балаға бағдарламаны игерудің ағымдағы нәтижелерін тіркейтін "жеке жетістіктер парағын" алу пайдалы. Мұғалім мен балалар белгілі бір ұяшықты – толық немесе ішінара бояу арқылы игерілген дағдыларды белгілей алады.
Осы парақта сіз баланың тұрақты оқу, жазу, есептеу дағдыларын, шығармашылық дағдыларын, бірлескен жұмыс тәжірибесін және т.б. қалыптастыру үшін қажетті дағдыларды игерудегі жетістіктерін атап өтуге болады.
Оқыту дәрежесі тақырыптық және қорытынды бақылау көмегімен тексеріледі.
Бастауыш сыныптарда ТЖБ, БЖБ құрастыруда басты назар аударатын жүйе дербес жұмыстар оқыту сипатында болады. Басқаша айтқанда, оқушы білгенге дейін өз қателіктерімен бірнеше рет жұмыс істеуге құқылы. Бұл жұмыстардың мақсаты-білімдегі проблемаларды анықтау және уақтылы жою. Оқушылар қиындық тудырған тапсырмаларды орындайды. Өздік жұмысы үшін белгіні (егер ол қойылса) ықтимал қателерді пысықтағаннан кейін қою ұсынылады. Тәуелсіз жұмысты бағалаудың негізгі критерийі - баланың өз бетімен жұмыс жасау сапасы. Тәуелсіз жұмыс қиындықтарының жоғары деңгейі балаларға бақылау немесе тексеру жұмыстарын жүргізуге жақсы дайындалуға мүмкіндік береді.
Тест жұмыстары жетістіктердің негізгі деңгейін тексереді. Олардың мақсаты - оқу материалын меңгеру сапасын бақылау.
Білімді меңгеруді бағалау дербес және тексеру жұмыстарын, оқулықтардан тапсырмаларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Алынған білімді оны түсіндіру үшін белгілі бір жағдайға қолдану қажет. Білімді қолданудың бұл түрі адамның өзіне түсінікті әлемнің тұтас бейнесінің шындыққа сәйкес келуіне әкеледі. Оқулықтағы барлық қажетті тапсырмаларды өз бетінше орындаған оқушы курсқа қажетті барлық білімді игереді. Сонымен қатар, ол тұжырымдамалардың анықтамасын және заңдардың немесе ережелердің тұжырымдамасын есте сақтамайды, өйткені оларды өмірде қолдана алады .
Мұғалімнің бағалау әрекеті сабақтың жеке бөлігі болмауы керек-ол оның барлық жұмысына енеді. Сонымен қатар, оқу жұмысының нәтижесін ғана емес, сонымен бірге еңбекқорлықты, қиындықтарды жеңуге деген ұмтылысты және тәуелсіздікті көрсетуді бағалау керек екенін есте ұстаған жөн. Мұғалімнің алдында тұрған проблемалардың бірі осыған байланысты-бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалауда тжб, бжб тапсырмаларын құрастыруды қалай ұйымдастыруға болады, оны тек білімді, дағдыларды бағалауға ғана емес, сонымен қатар оқу іс-әрекетінің бүкіл процесін және оның нәтижелерін қамтуға болады.
Мұғалім баланың өзін қалай бағалайтыны, оның пікірінше, оны басқа адамдар қалай бағалайтыны және бұл идеялар бір-бірімен қалай байланысты екендігі туралы идеялар жүйесін анықтау үшін "баспалдақ" әдісін қолдана алады. Тәжірбие көрсеткендей, бастауыш сынып балаларының өзін-өзі бағалауы өте жоғары, бірақ оқу процесінде ол жеткілікті болады .
Бастауыш сыныптарында орынсыз оқыту әр тақырып бойынша сынақ түрінде болуы мүмкін.
Оқушы оқулықтағы белгілі бір тапсырмаларды немесе мұғалімнің белгілі бір тақырып бойынша берген мәліметтерін орындайды. Осы жұмыстың нәтижелері бойынша ол осы тақырып бойынша сынақ алады. Бұл оқушыларға өз іс-әрекеттерін жоспарлауға үйретеді.
Осы баяндаманың практикалық құндылығы ретінде сіздерге бастауыш сыныптарда тжб, бжб құрастырудың тиімді жолдарының алгоритмін кесте ретінде ұсындым. Және мұғалім өзі құрған тапсырмаларға сараптамалық көзбен қарауы тиіс. Бағалау жұмыстарын ұйымдастыруда педагогикалық шеберлігі тиімділігі және практикалық құндылығы тиімді болу керек. Яғни оқушының білім алып жүрген уақыттарындағы олқылықтарды алдын ала жою арқылы іске асыру керек.
ТЖБ, БЖБ –тапсырмаларын құрастырудың тиімді жолдары | Алгоритмі |
ескеру/есепке алу | Мәселенің мәнін, себебін түсіндіру. |
талдау
| Барлық факторларды қарастыру үшін идеяны, тұжырымдаманы немесе пайымдауды ұғындыру. Бұндай жауаптар әдістемелік және логикалық жағынан жоғары деңгейде ұйымдасқан болуы тиіс. |
салыстыру
| белгілерін қатар қоя отырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсету. Үйлесімді (әділ, объективті) жауап күтіледі. |
зерттеу/тексеру/қарастыру
| осы мәселе бойынша өз ойларын айту, сипаттау. |
кереғарлықты анықтау
| екі ой/пікір арасындағы айырмашылықты ғана көрсету. |
сынау
| қателіктер мен кемшіліктерді көрсету, сонымен қатар мәселенің жағымды аспектілерін көрсету. Салмақты, сараланған жауапты қажет етеді. |
анықтау
| ұғымның нақты мағынасын түсіндіру. Жауаптың анықтамасы кеңейтілген түсінікті қамтиды. |
суреттеу
| бір нәрсе туралы, оның қалай жұмыс істейтіні туралы айтылады. |
талқылау
| зат пен тұжырымдаманы түсіндіру, ол туралы дәлелденген ақпараттар, мысалдар, қарсы және жақтаушы дәлелдемелер мен фактілерге түсініктемелер беру. Екі жақты дәлелдемелер келтіріп, қорытындыға келу. |
түсіндіру
| заттың/ұғымның не екенін анық түсіндіру. |
баға беру | бір нәрсенің қаншалықты құнды, маңызды екендігін түсіндіру. |
түсіндіру
| идея мен принциптерді жеткілікті түрде толық және анық түсіндіру немесе жағдаят пен қарым-қатынас себептерініңжиынтығы. |
зерттеу жүргізу | нысанды мұқият зерттеу мен оны әртүрлі көзқарас тұрғысынан қарастыру. |
мысал келтіру | мәселенің мәнін көрсету, дәлелдеу үшін мысалдар келтіру. |
негіздеу, дәлелдеу
| ұстаным мен дәлелдемелердің себептерін ғана ұсыну. Осыдан туындауы мүмкін басты қарсы ойларға жауап беру. Дегенмен, талқыланатын ұсыныс теріс болуы мүмкін (мысалы, өлім жазасын жоюды ақтау). |
дәлелдеу/теріске шығару
| олардың екеуі де логикалық аргументтер мен «қолдаймын», теріске шығару үшін «қарсымын» деген ұсыныстармен байланысты дәлелдерді көрсететін жауаптарды талап етеді. |
белгілеу
| қажетті тұстарын қысқа және анық білдіру, ұзақ талқылауды, ұсақ бөлшектерді қажет етпейді. |
жинақтау / бейнелеп көрсету/ортақ қасиеттерін сызып көрсету | нысан туралы барлық қол жетімді ақпараттың қысқаша мазмұнын беру, яғни егжей-тегжейлі баяндамай, тек негізгілері енгізілуі тиіс. Бұл типтегі сұрақтар қысқа жауапты қажет етеді. |
бақылау/қадағалау | көбінесе тарихи мәселелерде кездеседі (басқа да салаларда кездесуі мүмкін), бұл даму кезеңдерін логикалық немесе хронологиялық тәртіпте бекіту мен қысқаша сипаттауды талап етеді. Мысалы. теория, адам өмірі, үдеріс және т. б. |
Xшындыққай деңгейде?
| X-тің қай жағдайда дұрыс екенін, қай жағдайда шындыққа сай келмейтіндігін талқылау және түсіндіру |
Жаңартылған білім аясында бағалауды тиімді ұйымдастыруда жоғарыда аталған алгоритм бойынша тапсырмалар құрап және оны сараптамадан өз көкжиегімізде нәтижелеу керекпіз. Тапсырмадағы суреттер мен оқиғалар немесе нақты теориялық тапсырмалар осы жоғарыда аталған шарттарға лайық па деген. Яғни қаншалықты оқушыға лайық және тиімді деген сұрақтар бойынша жұмыс жасау.
Бастауыш сыныптарда ТЖБ, БЖБ құрастырудың тиімді жолдары-оқулықтағы оқу мақсаттарына негізделген нақты дескрипторы бар тапсырмаларды айтуға болады.
Үлгі:
ТЖБ, БЖБ құрауда қол жеткізілетін оқу мақсаттары | Көп таңбалы сандарды жазбаша бір таңбалы санға көбейту және бөлуді меңгеру алгоритмін білу, теңдеудің көмегімен есепті шығара алу, әрбір шаманың өтілген бірліктері арасындағы қатынастарды білу, алған білімдерін есеп шығаруда және теңдеулерді шешуде алған білімдерін пайдалана білу. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Бағалау критерийі | • 3 амалмен шығарылатын есепті; • Жазбаша амалдап шығару; • Күрделі теңдеудің шешу алгоритмі; • Өлшем бірліктерін салыстыру және өрнектеу; • Параллелепипедтің көлемін есептей білу; • Периметрді табу тәсілін және оны өлшем бірліктерін біледі | ||||||||||||||||||||||||||||||||
ТЖБ, БЖБ тапсырма үлгілері – оқулық негізінде 1-тапсырма: Амалдарды орында (502 – 60 000) – 251 ∙ 2 (4702 565 – 4 702 000) : 5 3 72 + 48 : ( 3 * 2 ) ( 1.230 + 600 ) – ( 570 – 70 ) | Дескриптор: -амалдарды орындайды -сбкөптаңбалы санды біртаңбалы санға көбейтіп, бөледі | ||||||||||||||||||||||||||||||||
2-тапсырма: суреттегі сұраққа жауап бер
| Дескриптор: -есептің жауабын табады | ||||||||||||||||||||||||||||||||
3-тапсырма: кестедегі амалдарды орындап, сәйкес әріптерді кесеге үлестір
| Дескриптор: -көбейту, бөлу амалдарын орындайды -кестедегі сөзді табады |
Әр мұғалім - өз тжб, бжб тапсырмаларының режиссеры. Ал әрі қарай сол тапсырманы орындату мұғалімнің және оқушының– бір әлемі. Оқушының тапсырманың тұнығына мейірін қандыру мұғалім шеберлігіне байланысты.
