Аңдатпа
Мақалада ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (әрі қалай - АКТ) мәні ашылады, олардың білім беруді модернизациялау жағдайында ағылшын тілін оқытудағы рөлі анықталады, ағылшын тілін оқытуда қолданылатын жаңа ақпараттық технологиялар құралдарының жіктелуі ұсынылады. Оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқу процесін жетілдіру мен оңтайландырудың, жұмыс формаларын әртараптандыруға, ағылшын тілін оқыту процесін оқушылар үшін қызықты етуге мүмкіндік беретін әдістемелік құралдар мен әдістердің арсеналын байытудың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады.Мақалада атап өтілгендей АКТ құралдары оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, оқытудың оң мотивациясын, оқуды саралаудың жоғары дәрежесін қамтамасыз етуге, білім мен дағдыларды бақылауды жақсартуға мүмкіндік береді.
Кілт сөздер: білім беруді жаңғырту, АКТ құралдары, ағылшын тілі, оқыту технологиясы.
Қазақстандық білім беруді жаңғырту тұжырымдамасында жаңа басымдықтар айқындалды. Жетекші аспект – бұл жас ұрпақты тез өзгеретін ақпараттық қоғамда, үнемі жаңа мамандықтарға, үздіксіз біліктілікті арттыруға қажеттілік туындайтын әлемде оқушыларды өмірге дайындау. Қазіргі білім беру жүйесінде қалыптасқан оқыту әдістері мен формалары түсінуді, түзетуді және жаңа педагогикалық шешімдерді қажет ететін жағдай қалыптасты. Бұл, ең алдымен, ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен енгізілуіне және кеңінен қолданылуына байланысты. Мұндай технологиялар ақпаратты беру және оқытушы мен оқушының қазіргі ашық және қашықтықтан білім беру жүйелеріндегі өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету үшін белсенді қолданылады.
Қазіргі заманғы мұғалім АКТ саласында білімді ғана емес, сонымен қатар оларды кәсіби қызметінде қолдану бойынша маман болуы керек. Оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқу процесін жетілдіру мен оңтайландырудың, жұмыс формаларын әртараптандыруға және ағылшын тілін оқыту процесін оқушылар үшін қызықты және есте қаларлық етуге мүмкіндік беретін әдістемелік құралдар мен материалды арсеналын байытудың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады.
Қазіргі ғылымда «ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» терминін анықтауға көптеген тәсілдер бар. Педагогикалық тұрмыс сөздігіне сәйкес, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар - бұл жаңа сападағы (ақпараттық өнім) ақпаратты алу үшін деректерді түрлендірудің құралдары мен әдістерінің жиынтығы [1].
Қазіргі заманғы дереккөздерде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар ақпарат жасау, беру, тарату және қызмет көрсету үшін қолданылатын цифрлық технологиялардың кең спектрін білдіреді (компьютерлік жабдық, бағдарламалық қамтамасыз ету, ұялы байланыс, электрондық пошта, ұялы және спутниктік технологиялар, сымсыз және кабельдік байланыс желілері, мультимедиялық құралдар, сондай-ақ интернет). Компьютерлік оқыту құралдарына негізделген заманауи білім беру парадигмасы оқушыларға дайын білімді, дағдыларды беруді ғана емес, сондай-ақ оқушыларға өздігінен білім алу дағдыларын үйретуді негіз етеді. Сонымен қатар, оқушылардың сабақтағы жұмысы интерактивті компьютерлік бағдарламалар мен аудиовизуалды құралдарды қолдана отырып, оқытушымен қарым-қатынас сипатына ие. Ғалымдардың пікірінше, оқытудың кез-келген әдісі оған ақпараттық технологияларды интеграциялау арқылы байытылған [2]. АКТ құралдары оқыту объектісі ретінде әрекет етсе, онда ағылшын тілін оқыту процесінде олар тек білімберу құралы болып табылады. АКТ құралдары деп микропроцессорлық, есептеу техникасы, сондай-ақ ақпаратты жинау, өндіру, сақтау, өңдеу, беру жөніндегі операцияларды, жергілікті және жаһандық компьютерлік желілердің ақпараттық ресурстарына қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз ететін ақпаратты таратудың, ақпарат алмасудың қазіргі заманғы құралдары мен жүйелері негізінде жұмыс істейтін бағдарламалық, аппараттық және техникалық құралдар мен құрылғыларды түсіну керек. АКТ көмегімен ағылшын тілін оқыту процесінде жиі қолданылады:
- компьютер мен мультимедиялық проектордың көмегімен көрсетілетін электронды оқулықтар мен оқу құралдары;
- электронды энциклопедиялар мен анықтамалықтар;
- тренажерлар және тестілеу бағдарламалары;
- интернеттің білім беру ресурстары;
- суреттері бар DVD және CD дискілері;
- бейнежәне аудиотехника;
- ғылыми-зерттеужұмыстары мен жобалары [3].
Аталған АКТ құралдарыоқушылардыңтанымдықбелсенділігінарттыруғамүмкіндікбереді. Ағылшын тіліноқытудакомпьютерлікбағдарламалардықолдануоқуматериалынауызшаемес, нақтыжәнеқолжетімдіетугемүмкіндікбереді. Оқушыныңсабақтажекережимдежұмысістейалатындығы, жаңаматериалдыөзқарқыныментүсініп, қажетболғанжағдайдатүсініксізгеоралуынемесеалғабасуыөтемаңызды. Компьютер оқушылардың дербестігін дамытады және сабақта оларға өзіне сенімділік бере отырып, қолайлы әлеуметтік-психологиялық атмосфера жасайды, бұл оқушылардың даралығын дамыту үшін маңызды фактор болып табылады.
Осылайша, оқушылардың компьютермен жұмыс істеуінің артықшылықтары туралы айта отырып, оның сөзсіз артықшылықтарын атап өту керек:
- білім алушылардың жалпы мәдени дамуы;
- компьютерлік дағдыларды жетілдіру;
- тілдік деңгейді жетілдіру;
- қолайлыпсихологиялықахуалқалыптастыру;
- білімалушылардыңуәждемесінжәнеолардыңпәнгеқызығушылығынарттыру;
- оқытудыдараландырудыжүзегеасырумүмкіндігі;
- керібайланысқағидатыніскеасыру;
- материалдыкөрнекіұсынудыңүлкенмүмкіндіктері;
- өзін-өзібақылаудыңүйлесуі;
-білімалушылардыңіс-әрекеттерінобъективтіжәнеуақтылыбағалау;
- оқушылардыңөзіндікжұмысдағдыларынжандандыру.
Компьютердіжаңатілдікбілімді, дағдыларды,жаттықтыружәнебекітуүшін, сондай-ақолардыбақылаукезеңіндетиімдіпайдалануғаболады. Заманауипедагогикалықтехнологиялардықолданукелесі ауысуғамүмкіндікбереді:
- естесақтауфункциясыретіндеоқытуданбастапақыл-ой дамуыпроцесіретіндеоқытуғадейін;
- білімніңстатикалықмоделінен бастапақыл-ой әрекетініңдинамикалықжүйесінедейін;
- оқытудыңсыртқымотивациясынан бастапішкіадамгершілік-еріктікреттеугедейін.
Ағылшынтіліноқытупроцесіндеақпараттық-коммуникациялықтехнологиялардықолдануоқытудыңтиімдіқұралыретіндекомпьютердіңүлкенмүмкіндіктерінашады. Компьютерлікоқытубағдарламаларысөйлеуіс-әрекетініңтүрлерінжаттықтыруғажәнеолардыәртүрлікомбинациялардабіріктіруге, тілдікқұбылыстардытүсінуге, лингвистикалыққабілеттердіңқалыптасуынаықпалетеді, коммуникативтікжағдайлардыжасайды, тілдікжәнесөйлеуәрекеттерінавтоматтандырады, сондай-ақжекетәсілдіңіскеасырылуынжәнеоқушылардыңөзіндікжұмысыныңқарқындылығынқамтамасызетеді [4]. Оқу процесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып, әр мұғалім қарапайым ойды түсінуі керек: оқу процесінде компьютер механикалық мұғалім емес, мұғалімнің орынбасары емес, оның танымдық іс - әрекетінің мүмкіндіктерін арттыратын және оқушыларды дамытудың белсенді құралы.
Компьютер педагогке шығармашылық қызмет үшін уақытты босатуға және білім алушылардың жеке білім беру бағыттарын құруға мүмкіндік береді. АКТ оқыту құралдарының алуан түрлілігі оларды ағылшын тілін оқытуда тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Педагогикалық қызметіміздің тәжірибесінде нақты сабақтар үшін арнайы жасалған мультимедиялық конспект-презентацияларды, тақырып бойынша қысқа мәтінді, негізгі тілдік формулаларды, сабақ бойынша мақалалар мен мәтіндерді рефераттау және аннотациялау үшін клишелерді кеңінен қолданылады. Интерактивтілік сияқты мүмкіндікке ие компьютерлік презентациялар оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сүйене отырып, оқу материалын тиімді бейімдеуге мүмкіндік береді. Интерактивтіліктің жоғарылауы оқушының оқу процесіне неғұрлым қарқынды қатысуға әкеледі, бұл оқу материалын қабылдау мен есте сақтау тиімділігін арттыруға көмектеседі.
Қазіргі уақытта ағылшын тілі курсын компьютерлік қолдау әзірленді. Басқа оқулықтарды алмастырмай, электронды басылымдардың өзіндік дидактикалық функциялары бар. Негізгі рөлді әр түрлі материал ойнайды, оны қолдану мұғалім тарапынан әр түрлі болады. Бағдарламалық жасақтама оқыту және бақылау бағдарламаларын, электронды оқулықтарды қамтиды. Материалды көрнекі түрде көрсететін мультимедиялық оқулықтар тез кері байланысты қамтамасыз етеді (материалды игеруді жедел бақылау). Интерактивті режим оқушыларға оқу материалын өту жылдамдығын бақылауға мүмкіндік береді. Еренсілтемелердің тармақталған құрылымы түсініктеме, қосымша ақпарат алуға мүмкіндік береді. Ағылшын тілді және тақырыптық сайттардан қажетті ақпаратты өз бетінше іздеу компенсаторлық, әлеуметтік-мәдени құзіреттілікті қалыптастыруға көмектеседі, тәуелсіз жұмысты ұйымдастыру қабілетін дамытады.
Компьютерлік тестілеуді қолдану оқу процесінің тиімділігін арттыратынын, білім алушылардың танымдық қызметін жандандыратынын көрсетеді. Бағдарлама жүзеге асыратын оқу үлгерімін объективті бақылау білім алушыларды бағалауға деген бейтарап көзқарасты толығымен жояды. Интернеттегі білім беру ресурстарының оқу іс-әрекетінде жан-жақты мүмкіндіктері оқушылардың шығармашылық, зерттеу қабілеттерін дамытады, олардың белсенділігін арттырады, әрі қарайғы кәсіби қызметте өте пайдалы дағдыларды игеруге ықпал етеді.
Ақпараттық технологиялар оқушының жеке басын білдіруге жағдай жасайды: олардың жұмысының нәтижелері басқаларға пайдалы болуы мүмкін. Ағылшын тілін оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану үнемі кеңейіп келе жатқанына қарамастан, бұл процесс қызу пікірталас тудырады [5]. Компьютерлік оқытудың қарсыластары компьютердің оқушылардың да денсаулығына зиянды әсері, компьютермен жұмыс істеуден шаршағыштық туралы айтады. Олар қажетті оқу материалдарын компьютерлік түрде таңдау және дайындау бойынша оқытушының алдын-ала ұйымдастырушылық жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туралы пікірде.
Ағылшын тілін оқыту саласында АКТ құралдарын пайдалану проблемасының жай-күйін зерттей отырып, АКТ қолданудың тиімділігі осы технологияларды қолдану әдістері мен формаларына, оқытушының олармен жұмыс істеу әдістемесін қаншалықты сауатты меңгергеніне, ол пайдаланатын электрондық ресурстарға байланысты деп қорытынды жасауға болады. Зерттеудің теориялық мәселелерін зерттеуге, АКТ ресурстарын талдауға және ағылшын тілін оқыту процесінде осы ресурстарды практикалық қолдану тәжірибесіне сүйене отырып, өз сабақтарында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданатын оқытушыларға бірқатар ұсыныстар бөлуге болады:
1. Оқытушы компьютерлік тапсырмаларды орындау үшін қажетті деңгейде компьютермен жұмыс істей алуы керек.
2. Мұғалім сабақтың осы кезеңінде АКТ-ның қандай формаларын қолдану керектігін және оны қолдану ақталғанын нақты түсінуі керек.
3. Белгілі бір критерийлерді басшылыққа ала отырып, АКТ-ны қолдана отырып, сабаққа материалды алдын-ала таңдау керек, таңдалған сандық материалды оқу міндеттері мен шарттарына сәйкес бейімдеу қажет.
4. Мұғалім АКТ-ны тарта отырып, оқушылардың пән бойынша өзіндік жұмысын жоспарлап, ұйымдастыруы керек.
Осылайша, ағылшын тілін оқытуда АКТ құралдарын қолдану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруға және олардың сөйлеу-ойлау қызметін жандандыруға, өз бетінше жұмыс істеу және ұжымда жұмыс істеу дағдыларын дамытуға, сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін тиімді қалыптастыруға ықпал етеді. Компьютерлік тапсырмалармен жүйелі жұмыс оқушылардың өзіндік жұмыс дағдыларын қалыптастырады, бұл стандартты тапсырмаларды орындау уақытын қысқартуға әкеледі және шығармашылық жұмыстарды орындау уақытын арттыруға мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Мейрамов Н.М. Ағылшын тілі сабағында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану. – Алматы, 2015. – 26 б.
2. Исаев Г. Шет тілі сабағында инновациялық технологияларды қолданудың кейбір ерекшеліктері // Жаңа тұрпатты мұғалім дайындаудың өзекті мәселелері. Мектептегі шет тілі. – 2011. – 3(4). – Б. 60 – 65.
3. Мусаева Г.Ә. Ақпараттық технологияны оқушылардың ағылшын тіліне деген қызығушылығын арттыру құралы ретінде қолдану // Мектептегі технология. – 2010. – 5. – Б. 32-36.
4.Использование современных информационных и коммуникационных технологий в учебном процессе: учебно-методическое пособие / Авторы-составители: Д.П. Тевс, В. Н. Подковырова, Е. И. Апольских, М. В, Афонина. – Барнаул: БГПУ, 2006.
5. Досжанов Б.А. Мультимедиялық технологияларды пайдалану арқылы оқыту процесін жетілдірудің дидактикалық негіздері. – Қызылорда, 2007. – 81 б.
