Қазіргі әлемдік білім кеңістігіндегі халықаралық стандарт талаптарына сай оқыту үдерісінің орталық тұлғасы білім алушы субьект, ал ол субьектінің алған білімінің түпкі нәтижесі құзыреттіліктер болып белгіленуі білім беру жүйесінде «функционалдық сауаттылықты» қалыптастыру мақсаты негізінде алынып отыр.
Қазіргі заман талабына сай , біздің балаларымыз күни сайын ұтымды әрі нақты шешім табумен қатар, шешім қабылдауға қажетті көптеген міндеттерге тап болады. Мұғалімнің алдында мынадай жаңа міндеттер тұр: осы мәселелерді тек сауатты шешуге емес, қоса қорытынды шығарып, білімді жинақтап жүйелеуге, керек ақпараттарды өз бетінше шығара білуге оқушының қабілетін үйрету.
Неміс ғалымдарының зерттеулері бойынша, оқушы оқығанда тек 10% - ын, естігеннің 20% - ын, көргеннің 30% - ын есте сақтайды екен және біз сөйлесіп, практика тұрғыда нақты іс-шараларға қатысқан кезде ғана ол 90% материалды есте сақтап, игереді.
Сондықтан қай мұғалім болмасын алдында сұрақтар туындайды: баланы оқуға, үлкен көлемді мәтіндермен жұмыс жасап оны игеруге қалай үйрету керек? Танымдық қасиеттерін қалай тудыруға болады? Оқуға оң көзқарасты қалай жүргізсе болады? Функционалдық сауаттылықты қалай қалыптастыруға болады? Өз кезегінде осы тарапта оқушының танымдық, ақыл-ой қызметін жетілдіруге бағытталған, функционалдық сауаттылығы мен педагогикалық технологияларға, білім берудің тиімді нысандарына бағытталған методикалық белсенді әдістер мен тәсілдерге қажеттілік туындайды. [1]
«Тақырыбы жоқ» сабақ әдістемесі
Сипаттама: Бұл сабақтың тақырыбын зерттеуге, сыртқы уәжді құруға бағытталған әмбебап триз әдісінің бірі. Бұл әдіс оқушыға сабақ барысында түсініксіз терминдерді қабылдауға кедергі туғызбай, жаңа тақырыпты өз бетінше меңгере алатындай жағдай жасап, зерттеуге қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді.
«Қадам бойынша» әдістемесі
Сипаттама: Интерактивті оқытуды қабылдау. Бұл алдыңғы алынған білімді жаңғырту және қабылдау мақсатында қолданылады.
Тақтаға қадам басқан оқушылар әр қадам үшін анықтамалар мен термин сөздерді, құбылысты, бұрын зерттелген материалдарды еске түсіреді. Бұл көбінесе сабақты қорытындылау мен үй тапсырмасын тексеруге таптырмас әдіс.
«Мен сені өзіммен бірге аламын» әдістемесі
Сипаттама: Мұғалім ортаға нысандар жиналған белгі жасайды. Оқушылардың міндеті – бұл белгіні болжау. Мұны істеу үшін олар әртүрлі заттарды атайды, ал мұғалім оларды өзімен бірге ала ма, жоқ па дейді. Ойын оқушылар барлық «алынған» заттарды қандай белгі біріктіретінін білмейінше жалғасады. [2]
«Мен сені өзіммен бірге аламын» – кез-келген сабақтың тақырыбына сәйкес өзгертуге болатын икемді әдістің бірі.
Жаратылыстану-ғылыми сауаттылық – оқушы мен мұғалімнің жаратылыстану-ғылыми білімдік сұрақтарды тану және қою, жаңа білімді игеру және жаратылыстану-ғылыми құбылыстарды түсіндіру үшін меңгеру және оны қажінше пайдалану қабілеті. Мұғалімнің міндеті - оқушыға кіретін ақпараттың тиімділігін анықтауға жәрдемдесу.
«Жақсы-жаман» әдістемесі
Бұл әдіс сабақта оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттыруға, қарама-қайшылықтың қалай ұйымдастырылғандығы туралы түсінік қалыптастыруға бағытталған. Функционалдық - танымдық дағдыларды қалыптастырады: оқушылар саналы және ерікті түрде ауызша сөйлеу сөздерін жасайды; себеп-салдарға байланысын орнатады; ойлаудың логикалық тізбегін жасайды және дәлелдер келтіреді. [3]
Сонымен қатар оқушыларда кез-келген жағдайда проблеманың жағымды және жағымсыз жақтарын нақтылай білу; қарама-қайшылықтарды шеше отыра, оны жеңе білу; объектіні, жағдайды әртүрлі позициялардан бағалау мүмкіншіліктері қалыптасады.
Мысалы, сабақта мұғалім мынадай жағдайды орнатады: [1]
Тақырыбы «Ауа Райы». Табиғи құбылыстардың бірі - жаңбыр.
- Осы құбылыстың адам үшін оң немесе теріс жақтарын табыңыз.
Сынып 2 командаға бөлінеді. Біреуі жақсы, екіншісі жаман жақтарын іздейді.
Оң | Теріс |
Ауа таза әрі самал жел соғады | Далада жүріп серуендеуге болмайды |
Жерді суалтып, өсімдіктерге рахат сыйлайды | Көше лас болады |
Жазда егін суарудың қажеті болмайды | Найзағай өте қауіпті |
Кемпірқосақ көрінеді | Келеңсіз жайт орын ауы мүмкін, т.с.с |
- Мен сізге осылай қалдыруды отырып ,бірақ табиғи құбылыс – қар құбылысының оң және теріс жақтарын табуды ұсынамын.
- Қар жауған кезде жақсы, өйткені...
- Қар жауған кезде жаман, өйткені…
Қорытынды: сіз қазір объектіні, жағдайды түрлі жағдайда тұрғыдан бағаладыңыз.
«Фишбоун» әдісі (Балық қаңқасы/балық сүйегі) - кез-келген формадағы сабақтарда қолдануға болатын әмбебап әдіс. [3] Бірақ ең тиімді «балық сүйегі» оқушыларға алынған ақпаратты үйлесімді, жүйелі ұйымдастыруға көмектесу үшін алынған білімді жалпылау және қорытындылау мақсатында сабақтарда қолданылады. Фишбоунның негізі - балық қаңқасы түріндегі схемалық диаграмма. Бастауыш мектеп жасында балықтың табиғи формасы қолайлы-көлденең.
Бұл техниканы мысалға «Өсімдіктер» сабағы тақырыбында қарастырыңыз.
Салдар - Қандай өсімдіктер түрі болады?
1 себеп-ағаштар; факт - олардың қабығымен жабылған үлкен магистраль бар, олардан бұтақтар шығады.
2 себеп-бұталар; фактілер - көптеген бұтақтар бар, олардың сабақтар болады.
3 себеп-шөптер; фактілер - жұмсақ жасыл сабақтары бар.
Қорытынды: өсімдіктің түрін анықтау үшін негізгі ерекшелігі - магистральдың түрін ескеру қажет. Бұл әдіс оқушыларға тақырыпты зерттеу барысында ұсынылған барлық оқу материалдарын талдап, жетілдіруге және тиісті қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
«Синтездеу» әдісі
Сипаттама: Оқушылар үшін бұл әдіс шығармашылық күйге енудің қызықты тәсілі. Қабылдаудың әртүрлі түрлерін араластырып, дыбыстардың дәмін сезіну, түстерді есту, иіс сезуге мүмкіндік
Мысал. «Ұстаз» сөзіның иісі қандай?
7 санының мағынасы қандай?
Сирень түсінің дәмі мен иісі қандай?
Ауаның қандай формасы бар, иісі бар ма?
Шығармашылық қабылдауды дамыту, коммутация механизмдерін жетілдіру - осындай жаттығулармен үнемі жұмыс жасау арқылы нәтижелі етуге болады. Барлық осы әдістер оқушының пәнді қабылдауын едәуір жақсартуға көмектеседі, қойылған міндеттерге қызығушылық тудырады.
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға бағытталған ақпараттық білім беру ортасын қалыптастыруды ықпал етеді. Функционалдық сауаттылықтың негізгі мазмұнына:[3]
Әдістер мен тәсілдерді бірітіндеп енгізген оқушыларды пікірталас пен ынтымақтастық мәдениетін тәрбиелейді. Бұл әдістерді бір сабақта барлығын қолдану міндетті емес, тек жұмыс жүйелі түрде жүргізілуі керек. Мұғалім сол бойынша оқушыларды қызықтырып, қызметінің маңыздылығын көрсетіп қана қоймай, оқу үшін бағалауда жақсы нәтижеге шығаруға мүмкіндікті ескеріп, сенімділік ұялатуы қажет. Функционалды сауаттылық – адамның сыртқы ортамен қарым-қатынас жасау және оған тез бейімделу және жұмыс істеу қабілеті. Осы орайда мұғалімнің оқушы алдында жауапкершілікте сезіне отыра, оны ортаға бейімдету негізгі міндет болып саналады. Негізгі белгілері болып тәуелсіз, адамдар арасында бірізділікпен өмір сүре алатын қасиеттерге негізгі құзыреттіліктерге ие болуы. Бұлардың барлығы бір формадағы сауаттылықтың негізгі көрінісі болмақ.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Бастауыштағы оқытудың белсенді әдістері. Электрондық курс. «ЭкоПро» Халықаралық даму институты, «Менің университетім» білім беру порталы, http://www.moi-universitet.ru.
2. Бунеев Р. Н. функционалдық сауаттылық ұғымы / / «мектеп 2100» білім беру бағдарламасы, ақыл-ой педагогикасы / материалдар жинағы / А.А. Леонтьевтің ғылыми редакциясымен. – М.: «Баласс», РАО Баспа үйі, 2003.
3. Мектептегі функционалдық сауаттылығы / / әлеуметтік зерттеулер. № 5, 2007.
