Дарындылықты немесе ерекше қабілеттілікті балалық шақта жан-жақты тұрғыдан қарастырған жөн. Көп психологтар ой-өріс дарындылығын диагностикалау үшін мынадай негізгі функцияларды өлшеп, зерттеу қажет екенін айтады: ой, зейін, ерік, қабылдау, есте сақтау. Қазіргі ғылым мен техниканың қарқынды дамыған шағында нағыз дарынды ғылыми қызмет, ғылыми ойлаудан іздеуге болады.
Дарын деген не? Дарын адам бойындағы асқан талант, ерекше қабілет. Яғни дарынды бала, асқан талант иесі. Дарындылық бала бойындағы алғырлық, зеректік.
Меніңше, адамды танып-білу, оның бойындағы ерекше қабілетті көре білу мұғалім үшін аса қажет қасиет. Ол үшін ерінбей еңбек етіп, баланың ерекше қабілетін байқауда күнделікті сабақта, тәрбие жұмысында, үйірме жұмысында оқушыны үзбей бақылап, рейтинг жүйесімен білімін қадағалай отырып, бала бойындағы дарындылықты немесе жүйелі білім алуға қабілетті жеке тұлғаны анықтауға болады. Егер мұғалім күнделікті сабақта оқушыға тапсырманы күрделендіріп беріп, бағыт-бағдар көрсетіп отырса, оқушы бұл тапсырманы орындағанда оқулық материалымен шектеліп қана қоймай, өзінің бойындағы барлық қабілетін аша отырып, ойланып, ізденіп жауап береді. Және де деңгейлік тапсырмалар беру арқылы- оқушының қабілетінің шарықтау шегін, танымдық сұрақтар беру арқылы - оқушының жан-жақты ойлау қабілетін, теориялық тапсырмалар беру арқылы- тақырыпты меңгеру қабілетін, венн диаграммасы арқылы - салыстыру қабілетін, эссе жазу арқылы - оқушының іздену қабілетін, ал тест әдісін қолдана отырып оқушының есте сақтау қабілетінің деңгейін анықтауға болады. Сонымен бірге сабақта «дебат» әдісін қолдану оқушының өз ойын ашық айтуға, дәлелді сөйлей білуге, өз ойын жан-жақты толық жеткізе білуге дағдыландырады.
Бала бойындағы дарындылықты ашуда әрбір ұстаз өз сабағында жаңашыл әдіс-тәсілдерге сүйеніп, сабақ жүргізсе өскелең жастың өмірге нақты көзқарасын қалыптастыра алады. Дәстүрден тыс сабақтарды оқушылармен жүйелі өткізу олардың сол пәнге деген қызығушылығын арттырады.
Математика сабағын өтуде өз пәніме деген оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін сабақты түрлендіріп, өмірмен байланыстырып, қазіргі заман талабына қажетті білім алуға жағдай жасауға тырысамын.Оқушыларды сабақтан жалықтырып алмас үшін бүгінгі күндегі жаңа технология бойынша сабақ үлгілерін ойластырып, күнделікті жоспарға өзгерістер ендіріп, сайыс, дебат, ХХІ ғасыр көшбасшысы түрінде сабақтар өткіземін. Және сабақта оқытудың интерактивті әдістері көп қолданып жүрмін. Сонымен бірге математика сабақтарында оқушыларға мынадай талаптар қоямын:
-үйге берілген тапсырманы оқулық бойынша оқу;
-оқыған материалды математикалық тілде айтып шығу;
-тақырыпқа байланысты таблица жасау, тірек-сызбасын сызу, негізгі терминдерді жатқа айту;
-тақырыпқа сай өз пікірін айта білу,
-қосымша ақпарат көздерінен алынған материалдармен тақырыпты толықтыра білу.
- есептер шығара білу
- есептің шартын талдай білуге.
Осы талаптарды өз деңгейінде орындаған оқушыны қабілетті деп танып, ол оқушымен мынадай жеке жұмыстар жүргіземін.
Оқу материалын толық игерту: Жарыстарға қатыстыру:
-салыстыру; -ғылыми жоба жарысы;
-таблица, тірек-схема; -білім сайысы;
-биосуреттермен жұмыс; -ХХІ ғасыр көшбасшысы.
Дебат технологиясын қолдану оқушының зерттеу, іздену қабілетін шыңдайды.Оны дебат сабағының мынадай тиімділігінен көруге болады:
оқушы пікірін ашық, іркілмей айтуға үйренеді;
өз ойын дәлелді түрде жеткізе біледі;
оқушының шығармашылық белсенділігі артады;
ізденеді;
өзіндік көзқарас қалыптасады;
сөйлеу мәдениеті қалыптасады;
материал жинақтап үйренеді;
зерттеу жұмысын жүргізеді.
Дарынды балалармен жұмыс істеу мазмұны:
- Мектептегі айрықша қабілетті, дарынды оқушыларды анықтау , қолдау.
- Дарынды балалармен тұрақты, жүйелі жұмыс жасап, олардың табиғи қабілетін ашу, дамыту.
- Дарынды балалардың күнделікті сабақта алған білімі мен іскерлігін үнемі назарда ұстау.
- Дарынды баланың пәнге қызығушылығы қаншалықты деңгейде екендігін анықтап, пән олимпиадаларына қатыстыру.
- Оқушының білім-біліктілігін анықтай отырып, деңгейлік тапсырмалар беру.
- Шығармашылық ізденісін шыңдау бағытында қандай қосымша әдебиеттер пайдалану қажеттігіне кеңес беріп отыру.
Дарынды балалармен жұмыс істеуде нені ескеру керек?
Балаларның пәнге қызығушылығын, білуге құштарлығын нақты анықтау.
Балаға тапсырманы деңгейлеп беріп, зейінін тұрақтандыру қажет.
Баланың мінезін – құлқын ерекшелігін білу.(Нені ұнатады, нені ұнатпайды,қай кезде білімді жақсы меңгереді, қай кезде шаршайды? т.б)
Баланың бір қалыпты, жүйелі жұмыс жасауына көңіл бөлу.
Берілген тапсырманы бірлесе талдау.
Бала қызығушылығына қолдау көрсету, орынды кеңес бере білудің маңызы зор.
Нәтижесінде оқушы оқулық материалымен шектеліп қана қалмай, қосымша материалдармен өз білімін толықтырады, кез-келген математикалық есептерге талдау жасай біледі, өзіндік пікір қалыптастыратын, математикалық тілді игерген тұлғаға айналады.Сонымен бірге оқу, сөйлеу, жазу, есеп шығару белсенділігі артады. Өз тәжірибемде осындай тәсілдерді пайдалана отырып шығармашылықпен жұмыс жасайтын балалардың мынадай ерекшеліктерін анықтадым:
1.Ойлау қабілеті басым, түрлі болжам жасауға қабілетті, қиялға ұшқыр, өзін тануға құштар келеді.
2.Шығармашылықпен айналысуға, өз білімін сынауға тырысады.
3.Қиялы жүйрік, жан дүниесі нәзік, табиғатты танып білуге тырысады.
4.Ақыл-ой қабілетін тек өзін қызықтыратын іске бағыттайды.
5. Кез-келген есепті талдап, оның шешімін табуға тырсады.
Осыны ескере отырып, танымдық жұмыстарын жасату арқылы оқушылардың шығармашылық қабілетін шыңдадым және тест әдістерін түрлендіре отырып, жылдан-жылға оқушыларымның есте сақтау қабілеттерінің арттыруға жүмыс жасап жатырмын
Қорыта айтқанда, қабілетті, дарынды оқушыларды дәл таба біліп, әрқайсысына жеке тұлға ретінде қарап, олардың өздеріне деген сенімдерін және пәнге деген қызығушылығын аттыра білуіміз керек. Ең бастысы, оқушының табиғи талантын одан әрі дамытып, ерекше қабілеті бар баланы дарындыға айналдыра білуіміз қажет.Сонда ғана өз қабілетінің арқасында бәсекелестікке, көшбастылыққа, түрлі байқаулар мен конференцияларға қатысуға ұмтылысы жоғары дарынды балалар саны көбейеді.
Ойымды қорыта келе, өзімнің жұмыстарыма талдау жасай отырып, мынадай ұсыныстарды ұсынамын:
Оқушылардың пәндер бойынша қызығушылығын арттыру бағытында, мұғалімдердің өзара көбірек тәжірибе алмасуына оң әсер беретін конференция-семинарлар жиі болып тұрса (әсіресе, математика пәні бойынша);
Дарынды балалармен жұмыс жүргізу іс-тәжірибелерінен жинақтар шықса;
Ғылыми жұмыспен айналысып, нәтижеге қол жеткізе білген оқушыларға нақты жеңілдіктер қарастырылса;
Бар уақытын бала үшін сарп етіп жүрген ұстаздар қауымына арнайы марапатаулар тағайындалса.
