Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауында ақын-революционер, жеңіс үшін күрескендердің қатарында Сәкен Сейфуллиннің жарқын бейнесі тұр.
Қазақ Кеңес әдебиетінің негізін қалаушы Сәкен Сейфуллин ақын, драматург, жазушы, прозашы, публицист және әдебиеттанушы болды. Оның жан-жақты таланты халқымыздың рухани құндылықтарының қазынасына үлкен үлес қосты. Сәкеннің тар жол тайғақ кешуі, өмірі мен қызметі, сырлы әндері халқымыздың жадында батырлық аңыз ретінде, туған халқына шексіз қызмет етудің үлгісі ретінде мәңгі қалды.
Сәкеннің туған жерінде, сұлу Арқада көптеген қазақ әншілері мен суырып салма ақындар өмір сүрген. Олардың әндері мен күйлері, ақындардың өлеңдері, туыстарының қызықты әңгімелері болашақ ақынның жүрегіне халық шығармашылығына деген шексіз сүйіспеншілікті ұялатты. Көрнекті революционер ақын, ірі қоғам қайраткері Сәкен Сейфуллиннің есімі қазақ халқының арасында кеңінен танымал. Оның шығармалары кең оқырманның даңқы мен сүйіспеншілігіне бөленді. [1; 28б]
Сейфуллиннің шығармашылық жолы жаңа қазақ әдебиетінің, әсіресе, қазаннан кейінгі алғашқы жиырма жылдықтың пайда болуымен және қалыптасуымен тығыз байланысты. Сөздің ұлттық өнерінде Сәкен бірінші болып Социалистік революцияны және оның өмірге әкелген жаңа, социалистік қатынастар әлемін, этикалық нормаларды, идеялар мен ұмтылыстарды жырлады. Ақынның отты, революциялық құмарлыққа толы өлеңдері кеңес халқының алғашқы ұрпағын ерлік пен еңбекке шабыттандырды.
1918 жылғы ақпаннан бастап өмірінің соңғы күніне дейін Коммунистік партия қатарында жүріп, Сейфуллин ленинизм идеяларын қызу насихаттады, Қазақстанда Социалистік өзгерістерді бекіту үшін күресті. 25 жылдық шығармашылық қызметінде ол жүздеген өлеңдер, оннан астам әндер, романдар мен бірнеше әңгімелер, пьесалар, очерктер, мақалалар, ғылыми зерттеулер жасады. Жазушы өзінің бай және әр түрлі шығармашылығына арналған тақырыптар мен идеяларды жаңа, жарқын өмір құрып, туған халқының күресі мен еңбегін насихаттады. Оның еңбектері Ұлы Октябрь революциясының ақиқатымен, социалистік құрылыстың жетістіктерімен рухтандырылған. Революциялық күреске қайта оралған Сейфуллиннің өлеңдерінде орыс және әлемдік революциялық поэзияға жақын мотивтер бұрынғыдан да күшті естіле бастады. [2; 64б] Қазақ жастарының марсельезасы болған «Жас қазақ марсельезасы» өлеңі арқылы жастарды күреске жалынды шақыруға, уақыт рухын қалпына келтіру, қысымшыларға деген өшпенділіктің қасиетті сезімін ояту, ұрысқа шабыттандыру, өлеңнің айқын, жігерлі ырғағы – осының бәрі өлеңдерді орыс және Батыс Еуропа пролетариатының революциялық поэзиясымен жақындастырды. Қазақ ауылдарындағы ақынның көптеген әндері сол кезде қабылданып, жаңа өмірдің әнұраны ретінде шырқалды.
Сейфуллиннің табиғат туралы өлеңдері музыкалық шығарма ретінде танылып, «Тау ішінде» әні қазақ халқының халық әніне айналды. Сәкен Көкшетаудың көркем табиғатын жырлап, оны қазақ халқының тарихымен, оның жарқын болашақ үшін күресімен байланыстырды.
Революциялық қаһарман Сәкен поэзиясын сапалы жаңа мазмұнмен толықтырды. Ескіні аяусыз әшкерелеу, жаңа өмір салуға жалынды шақыру, жаңа көркемдік формаларды іздеу – сол жылдардағы ең жақсы өлеңдердің ерекшелігі болып табылды. [3; 11б]
Сейфуллиннің 20-шы жылдардағы шығармашылығында ұлтшылдық пен ғасырлық артта қалушылықпен күрес идеялары ерекшеленеді.Сәкеннің сол кездегі шығармаларында автордың ежелгі идеализациясы бар ішкі қарама-қайшылығын, оның бүкіл халыққа деген ымырасыз көзқарасын байқау қиын емес, оның көптеген өлеңдері ұлтшылдарға жауап және сөгіс ретінде жазылған.
Қазақ халқында Сәкеннің әндерін бүгінгі уақытқа дейін ұрпақтан ұрпаққа жалғасып, дәстүрлі әндер кешінде әншілердің орындауында жүр. Ақынның «Көкшетау», «Біздің жақта», «Тау ішінде», «Сыр сандық», «Ақсақ киік» сынды әндерімен қатар, «Бабаларыма», «Жас қазақ марсельезасы», «Анаға», «Ұйқыдағы ару», «Лашын құс», «Жеткіншегім тартынба!», «Біздің ауыл», «Кәмила» атты әндері бар. [4; 27б]
Сәкеннің «Біздің жақта» әні кең танымал, бұл әнде Сәкен өзінің туған жері Жаңаарқаны бейнелейді.
Шалқыған біздің жақтың көлдері бар,
Ағашты биік таулы жерлері бар.
Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын,
Меймандос, берекелі елдері бар.
Думанды шалқар көлдері-ай,
Еркін дала белдер-ай –деп әдемі сөздермен бейнелейді.
«Тау ішінде» әні өте ерекше өлең жолдарымен өрілген.
Мен келем тау ішінде түнделетіп,
Аймақты күңірентіп өлеңдетіп.
Астымда ақ боз атым сылаң қағып,
Жалтақтап құлақтарын елеңдетіп – деп өлең жолдарында табиғаттың әсем бейнесін, ақ боз атты жүрісін, сұлу шаш деп сүмбіл қызды суреттейді.
Музыкалық зерттеуші Борис Ерзакович: "Қазақ әндері мен күйлерін зерттеуші, Қазақ КСР Халық әртісі А.Затаевич өзінің "қазақ халқының 1000 әні" атты кітабында Сәкен Сейфуллиннің халық әншілерін табуға қалай көмектескенін"айтып берді.
Сәкен Сейфуллиннің бүкіл өмірі, бұл өз халқына шексіз қызмет ету, ол революциядан кейінгі қазақ өлкесінің тұтас ұрпағының идеялары мен ойларын шоғырландырған оның революциялық, қоғамдық-саяси қызметінде, шығармашылығында, қазақ халқының тарихы мен мәдениеті мәселелеріне ерекше назарында айқын көрінеді.
Сәкен Сейфуллин Қазақстандағы мәдениеттану зерттеулерінің негізін қалады.
Жалынды патриот және таң қаларлық көп қырлы тұлға (ақын, прозашы, драматург, сыншы, әдебиеттанушы, композитор, педагог және қоғам қайраткері) Сәкен Сейфуллин халық жадында ұлттық қаһарман болып қалды.
Бүгінде Сейфуллиннің әндері қазақ халқының халық әндерінің қатарына кіріп, «Сағындырған әндер-ай» концертінде берілуде.
Сейфуллиннің шығармашылығы, әндері әдебиет тарихында өшпес із қалдырды. Қортындылай келе,
Күңіреніп қырда отырып көкірек кернеп,
Ән салдым домбыра алып ырғап, тербеп.
Аузымнан өлеңімді қағып алып,
Ызыңдап кетті жаттап асау жел кеп.
Асау жел саулап жаттап кетті сарнап,
Аралап Сарыарқаны кезіп – шарлап.
Ән салдым қырда отырып көкірек кернеп.
Кім білсе желдің тілін соған арнап – дегендей, Сәкен мұрасы тарихымыз бен әдебиетімізде алтын әріптермен жазылып, ел болашағы жастарға үлгі боларлықтай із қалдырды. Сәкен әні, Сәкен сөзі мәңгі біздің жүрегімізде!
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.Қазақстан ұлттық энциклопедиясы 7 том
2.«Егемен Қазақстан» №368 (25765) 07 ҚАРАША СЕНБІ 2009 ЖЫЛ
3.Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010
4. Қазақ әдебиеті энциклопедия «Білік» баспа үйі, Алматы, 1999ж
