"Жаһандану мен модернизацияға байланысты әлем тез өзгеріп отырады, бұл адамдар мен қоғам үшін үлкен проблемаларды тудырады. Мектептер оқушыларды әртүрлі топтардағы адамдармен жұмыс істеуге, әртүрлі идеяларды, перспективалар мен құндылықтарды ескеруге мәжбүр ететін әлемде өмір сүруге және жұмыс істеуге дайындауы керек. Жиырма бірінші ғасырдағы мектептер оқушыларға ұлттық және жаһандық плюрализмнің шындығын түсінетін Тәуелсіздік пен өзіндік ерекшелікті дамытуға көмектесуі керек, оларды өмірде, жұмыста және азаматтық позицияда басқаларға қосылуға дайындайды" [1;25].

Заманауи технологияларды қолдану арқылы оқушыларды сөйлеу, тыңдау, оқу және жазу дағдыларын жетілдіруге көмектеседі.  Оқу кезеңдері барысында осы дағдылар жақсарған сайын, оқушылар алынған білімді ақпаратты бағалау, дәлелдерді көрсету және қалыптастыру үшін, сондай-ақ белгілі бір тапсырмаға, белгілі бір аудиторияға және нақты мақсатқа қатысты егжей-тегжейлі түсініктемелер құру үшін біріктірілген пайдалануға сенімді болады. Оқушылар алған дағдыларын кез-келген жағдайда қолдануға мүмкіндік беретін білім алады, оқушыларға кез-келген ауызша және жазбаша мәтіндерді сыни және сенімді пайдалануға, ойластырылған және нақты сөйлеуге, бір-бірімен сөйлесуге және дағдыларды кең ауқымды міндеттер үшін шебер қолдануға көмектеседі.

Ең алдымен, коммуникативтік құзыреттілікті дамыту табиғи жолмен емес, ерекше әсер ету жағдайларын жасаудан тұратын арнайы әдістердің көмегімен жүзеге асырылатындығын атап өткен жөн. Барлық белсенді әдістер бір мақсатты көздейді: адамға әлеуметтік-психологиялық әсер ету, оның коммуникативтік құзыреттілігін дамытуға және жетілдіруге ықпал ету.

Оқу дағдыларын дамыту оқу процесінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылатын коммуникативті құзыреттіліктің белсенді және толық қалыптасуына ықпал етеді. Оқу-бұл оқушылар өз білімдерін жүзеге асыратын сөйлеуді қалыптастыруға ықпал ететін маңызды құрал. Әр түрлі мәтіндерді оқи отырып, оқушылар сипаттау мен пайымдаудың композициялық ерекшеліктерін игереді. Олар әртүрлі ұзындықтағы, әртүрлі пішіндегі мәлімдемелердің қалай құрылғанын көреді. Басқаша айтқанда, оқушылар сөйлемдерді құру логикасын игереді және мұны коммуникативті жағдайды құрудың негізі болып табылатын өздерінің ауызша мәлімдемелерін құруға ауыстыра алады.

Шет тілінде оқуды үйрену тілдік материалды рецептивті меңгеруді қамтамасыз етуге және оқушылардың танымдық құзыреттілігін дамытуға арналған, өйткені бір жағынан бұл сөйлеу әрекетінің түрі, ал екінші жағынан ақпараттық және академиялық дағдыларды қалыптастырудың негізі. Осы дағдыларға сүйене отырып, адам қазіргі ақпараттық ағындарда жүре алады.

Оқу-сөйлеу әрекетінің рецептивті түрі. Бұл мәтінді оқу кезінде оқушылар ақпарат алады дегенді білдіреді. Оқу "автоматты түрде" байланысқа айналады, яғни ақпаратты автордан оқырманға беру. Шындығында, олай емес. Кез-келген қарым-қатынас әрдайым ынталандырылады, яғни мәтіннен ақпарат алу арқылы оқырман әрқашан белгілі бір мақсатқа ұмтылады. Егер бұл мақсат болмаса, онда оқу дауысты (қатты немесе ішкі) мәтінге айналады және коммуникативті мағынасы жоқ. Оқу барысында біз әдетте үш негізгі мәселені шешеміз — мәтіннің жалпы мазмұнымен танысу, оның мазмұнды бағыттарын бөліп көрсету және ең толық ақпаратты алу. 

Коммуникативтік құзыреттілікті дамыту мақсатында оқуға үйретуде келесі тапсырмаларды қолдануға болады:

1. оқушыларға мәтіннің тақырыбы немесе бірінші ұсынысы бойынша мәтіннің не туралы болатынын болжауды, өз пікірлерімен алмасуды ұсыныңыз;
2. мәтінді оқымас бұрын студенттерге мәтіннің тақырыбы мен мазмұнына қатысты бірқатар мәселелерді талқылауға кеңес беріңіз;
3. оқушылар мәтінді оқи бастағанға дейін мұғалім әңгіме не туралы болатынын айта алады, содан кейін студенттерге мәтіннен 2-3 сөйлем беріп, мәтіннің қай бөлігінен – басынан, ортасынан немесе соңынан алынғанын анықтауды сұрай алады.;
4. мәтін бойынша бірнеше мәлімдемелерді жұпта талқылап, мәтіннің мазмұнына қайшы келетін мәлімдемені анықтаңыз;
5. кейіпкердің аты мен оның сипаттамасын – мәтінде көрсетілген сипаттамамен байланыстыру;
6. оқушыларға мәтінді аяқтауды сұраңыз, содан кейін оны түпнұсқамен салыстырыңыз.

Тыңдауға үйрету оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамытудың ажырамас құралы болып табылады, олардың сөйлеуін табиғи етуге мүмкіндік береді. Тыңдау (есту арқылы қабылданатын сөйлеуді түсіну) қарым-қатынастың негізін құрайды, қарым-қатынас одан басталады. Тыңдау адамның қажеттіліктерін немесе оның іс-әрекетінің сипатын көрсететін мотивімен коммуникативтік қызметтің жеке түрі болуы мүмкін. Мысалы, фильмді, телешоуды қарау, интернетті пайдалану, радио хабарларын тыңдау және т. б. Тыңдауды сөйлеу әрекетінің түрі ретінде жеткілікті меңгеру мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар шет тілінде фильмдер мен телешоуларды тәуелсіз көруді ынталандырады. Тыңдау-бұл мақсат қана емес, сонымен қатар оқу құралы. Бұл оқытылатын тілдің дыбыстық жағын, оның фонемалық құрамы мен интонациясын игеруге мүмкіндік береді: ырғақ, стресс, әуен. Бастапқы кезеңде тыңдау арқылы тілдің лексикалық жағы мен оның грамматикалық құрылымы игеріледі.

Тыңдауды оқыту арқылы оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамыту үшін келесі тапсырмаларды қолдануға болады:

1. аудио жазбаның мазмұнын тақырып, иллюстрациялар, кілт сөздер, сұрақтар және т. б. бойынша анықтау.;
2. мәтінді тыңдағаннан кейін мәлімдемелермен келісіңіз немесе оларды жоққа шығарыңыз;
3. тыңдалған аудио мәтіннің мазмұнын баяндауды;;
4. бірнеше сөйлемді тыңдап, сұрақ қою кезінде қолыңызды көтеріңіз;
5. сөздерді тыңдап, суреттерге қатысты сөздерді таңдаңыз;
6. аудио мәтінге сөздерді тыңдап, оның тақырыбын атаңыз;
7. сөйлемдерді тыңдауға және тыңдалған мәтіннің мазмұнына сәйкес келмейтіндерді белгілеуге;
8. мен аудио мәтінді семантикалық бөліктерге бөлемін;
9. мәтіннің негізгі мазмұнын кілт сөздер ретінде жазыңыз;
10. тыңдалған мәтінге иллюстрациялар таңдау;
11. тыңдалған ақпаратты сурет (көрнекі диктант) түрінде бейнелеуді;
12. мәтінді тыңдағаннан кейін кестені толтырыңыз.

Қазіргі қоғамдағы қарым-қатынастың жазбаша формасы маңызды коммуникативті функцияны орындайды. Сондықтан, қазіргі уақытта оқушылардың жазуға және өз ойларын жазбаша түрде жеткізе білуге деген көзқарасы түбегейлі өзгерді. Оқу мақсаты ретінде жазу оқу орындарының барлық түрлеріне, шет тілін оқытудың барлық кезеңдеріне арналған бағдарламаларда бар.

Жазбаша сөйлеу әрекеті-жазбаша сөзде ойды мақсатты және шығармашылық түрде жасау, ал жазбаша сөйлеу – жазбаша тілдік белгілерде ойды қалыптастыру және тұжырымдау тәсілі [5; 80]. Бұл шет тілі сабақтарында әлі де аз оқытылатын жазудың өнімді жағы. Жазуды үйрену арқылы оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамыту үшін келесі тапсырмаларды қолдануға болады:

1. құттықтау хаттарын, жеделхаттарды (жеке және іскерлік мазмұндағы) жазу, сыныптастарымен алмасу және жауап жазу;
2. ұсынылған бос жұмыс орны бойынша түйіндеме жасау, сыныптастарымен алмасу және бос жұмыс орнына осындай кандидатура жарамды ма, жоқ па жауап жазу, және неге екенін түсіндіру;
   1. берілген тақырып бойынша мұғалімге жеке хат жазып, электрондық пошта арқылы жіберіңіз. Мұғалім хатты тексеріп, көрсетілген қателермен жауап жібереді;
3. шағын топтарда хабарландыру-ақпарат құрастыру (жұмыс іздеу, жұмысқа қабылдау, спорттық және мәдени өмір оқиғалары туралы);;
4. сүйікті рецепт жазып, оны досыңызбен бөлісіңіз;
5. конспект жазыңыз (оқылған мазмұнның қысқаша мазмұны);
6. досыңызбен жазбаша түрде алған әсерлеріңізбен (көргендеріңіз және естігендеріңіз туралы) бөлісуге;
7. мәтінді аяқтаудың әртүрлі нұсқаларын ойластырыңыз.

Осылайша, шет тілін оқытуда коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастырудағы жазбаша сөйлеудің рөлі зор, өйткені ол тілдік және нақты білімді сақтауға мүмкіндік береді, ойлаудың сенімді құралы ретінде қызмет етеді, шет тілінде сөйлеуді, тыңдауды және оқуды ынталандырады.

Сөйлеу-ауызша ауызша қарым-қатынас (тыңдаумен бірге) жүзеге асырылатын сөйлеу әрекетінің өнімді түрі. Сөйлеудің мазмұны ойларды ауызша білдіру. Сөйлеу сөйлеу, лексикалық, грамматикалық дағдыларға негізделген. Оқытудың көптеген әдістерінде сөйлеу оқытудың маңызды бағыттарының бірі болып табылады. 

Дайындалған диалогтік сөйлеуді оқытуға арналған сөйлеу жаттығулары:

1. сұрақтарға жауап беру (қысқаша, толық, толық);
2. мәтінге сұрақтар қою;
3. зерттелетін тақырып пен берілген жағдайға диалог құру;
4. монологиялық мәтінді драматизациялау;
5. диалогты қосу немесе өзгерту;
6. еркін ретпен берілген диалогтық бірліктерді диалогқа қалай біріктіруге болады;
7. сұраққа түсіндірмемен оң немесе теріс жауап беріңіз.
8. тыңдалған әңгіме тақырыбын анықтау және қысқаша негіздеу;
   1. тыңдалған хабарды немесе оқылған оқиғаны қысқартыңыз, ақпаратты бірнеше фразамен жеткізіңіз;
9. тыңдалған оқиғаның жоспарын жасаңыз;
10. диалогты монолог түрінде баяндау. 

Сөйлеу сөйлеу әрекетінің ең күрделі түрі екенін есте ұстаған жөн, оны игеру көптеген қиындықтарға тап болады, сондықтан сөйлеуді үйрену кезінде студенттердің әртүрлі сипаттағы тіректерді (мазмұнды, визуалды, есту) қолдана білуі маңызды рөл атқарады.

Жоғарыда айтқанымыздай, мектепте шет тілін оқытудың мақсаты оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру болып табылады, ол сөйлеу қарым-қатынас қабілетінде жүзеге асырылады. Оқушылардың сәтті сөйлеу белсенділігінің КЕПІЛІ ағылшын тілі сабақтарының дәстүрлі емес нысандары болып табылады, оның барысында оқушылар оқытылатын тіл елдерінің мәдениетіне қосылады, сондай-ақ туған елінің мәдени мұрасы туралы білімдерін кеңейтеді, бұл оқушыларға мәдениеттер диалогына белсенді қатысуға мүмкіндік береді.

Қолданылған әдебиеттер

1. AndreasSchleicher. International Summit on the 

Teaching Profession Preparing Teachers and Developing School Leaders for the 21st Century Lessons from around the World // - 2012. 

2. Willem Te Velde.Globalizationand Education // Overseas Development Institute. - 2005. -  p. 254

3. Jerome Bruner. “The processof education” // Harvard University Press, Cambridge. - 1963.