ХХІ ғасыр зиялы қауымның ғасыры болғандықтан, қазіргі кезде заманауи, ақылды және дамыған ұрпақ қалыптастыру - мемлекетіміздің алдында тұрған ең маңызды міндет. Білім мен тәрбиенің алғашқы қауымы арнайы білім ошақтарында тәрбиеленеді. Баланың денсаулығы мықты, ал қимыл-қозғалыс пен дене құрылымының дұрыс дамуы жас кезінен қалыптасады.
Бұл кезеңде бала қоршаған әлем туралы белсенді хабардар болады. Ал мектеп-интернаттарында бала басқа адамдармен қарым-қатынастың алғашқы тәжірибесін алады, олардың арасында өз орнын табуға тырысады, өзіне және айналасындағыларға үйлесімді өмір сүруге үйренеді, алғашқы білімді алады. Арнайы білім беру мамандарының міндеті - балаға ыңғайлы және қажетті психологиялық жағдайда тәжірибе, дағды және білім беру.
Жеке тұлғаны адамгершілікке тәрбиелеу ұзақ және күрделі процесс болып табыладығ оны сәтті жүзеге асыру педагогикалық процестің барлық қатысушыларының: балалардың, педагогтардың, ата-аналардың іс-әрекеттерін бірлестік әрекетін қажет етеді. Балаларға арналған адамгершілік тәрбиесіндегі мектеп-интернаттарының басты міндеті - балалар бойында жағымды тәжірибенің жинақталуын қамтамасыз ету және сол арқылы әлеуметтік және жеке маңызды бағдардың тұрақты басымдығына қол жеткізу, эгоистік бағыттағы жағымсыз тәжірибелерді жинақтау мүмкіндігінің алдын алу. Бұл дегеніміз, білім ошақтарында балалар үшін олардың айналасындағыларға зиян тигізетін осындай әрекеттер туралы эмоционалды жағымсыз, тітіркендіргіш ойлары бар екенін, сондықтан олардың жеке басының мүддесі мен өзгелердің мүдделері мен тілектерін бұзғысы келмейтіндігін қамтамасыз ету керек.
Психологтар мен педагогтар балалардың сезімдері кіші кезінде, балалық шақта қарқынды дамитынын атап көрсетеді. Олар өздеріне қатысты және басқа адамдарға, ұжымға, өнерге қатысты өзін көрсете алады.
Адамгершілік сезімдері балаларда олардың ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас процесінде қалыптасады.
Балада сезімнің дамуы көбіне тәрбие құралдары мен әдістеріне, оның өмір сүретін жағдайларына байланысты. Бұл шарттар оның отбасындағы және мектеп-интернаттарда жағдайы, өзі қатысатын қызығушылықтары мен істер шеңбері.
Баланың адамгершілік сезімдерін ойдағыдай дамытудың маңызды шарттарының бірі - ересектердің айналасында көңілді орта құруы.
Адамгершілік, еңбек жүйелі түрде баланың күнделікті өмірінде, ересектер ұйымдастырған мүмкін жұмыс процесінде, ойын және оқу іс-әрекетінде жүзеге асырылады.
Балада қоғамның азаматының қажетті адамгершілік сезімдерін, идеяларын, тұжырымдамалары мен мінез-құлқын қалыптастыру басынан бастап маңызды.
Адамгершілікке тәрбиелеу процесінің ең терең бірегейлігі оның күнделікті балалар өмірінде органикалық түрде араласуында, оны балалардың ерекше іс-әрекеті ретінде ұйымдастыруға болмайтындығында, оны арнайы актіге бөліп алып, іс-әрекет сияқты реттей алмауында. Баланы білім беру ошағында адамгершілікке тәрбиелеу оның өмірінің барлық құрылымын соған сәйкес ұйымдастыруды білдіреді. Бұл дегеніміз, іс-әрекет баланың айналасындағы адамдармен қарым-қатынасының әрбір фактісінде біз оны тәрбиелегіміз келетін адамгершілік қасиеттер әрқашан өзінің нақты көрінісін таба алатындай етіп құрылымдалуы керек. Мәселе тек жағымды мысалды ой елегінен өткізумен ғана емес, балалар өмірін осындай ұйымдастырумен шешіледі, онда олар қарым-қатынастың белсенді қатысушылары болып, іс-әрекеттері мен мінез-құлықтарын жақсарту арқылы жағымды мысалды шынымен игереді.
Адамгершілік тәрбиесі - балаларды адамзаттың және белгілі бір қоғамның адамгершілік құндылықтарымен таныстырудың, адамгершілік сана-сезімін, адамгершілік сезімдері мен әдеттерін, адамгершілік мінез-құлқын қалыптастырудың мақсатты процесі. Бұл процесс баланың өмірінің алғашқы жылдарынан бастап жүреді және олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің міндеттері, мазмұны мен әдістері арасында органикалық байланыс пен сабақтастық орнатуды ұсынып, тұтастық пен бірлікпен ерекшеленеді.
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мыналар: гуманизм қағидаларын тәрбиелеу, балалар мен ересектер арасындағы адамгершілік қатынастар (қоғам өмірінің қарапайым ережелерін орындау, қайырымдылық, жауаптылық, жақындарына деген қамқорлық қатынас және т.б.). ; ұжымшылдыққа тәрбиелеу, балалар арасында ұжымдық қатынастарды қалыптастыру; Отанға деген сүйіспеншілікке, еңбек адамдарына деген құрмет пен жанашырлыққа тәрбиелеу. Балаларды тұрақты жұмыс істеуге деген ұмтылыс пен қабілетте көрінетін еңбексүйгіштікке тәрбиелеу ерекше маңызды міндет болып табылады.
Осы міндеттердің барлығын өзара әрекеттестікте жүзеге асыра отырып, мұғалім баланың сезімдерінің шеңберіне әсер етеді, адамгершілік мінез-құлық әдеттерін тәрбиелейді, кейбір адамгершілік қасиеттер мен балаларға қол жетімді қоғамдық өмір құбылыстары туралы дұрыс түсініктер қалыптастырады, біртіндеп қабілеттерін дамытады
Адамгершілік қасиеттерді тәрбиелеу сыныпта, ойында, жұмыста, күнделікті тұрмыста болуы мүмкін.
Мектеп-интернаттарында балалардың бойына адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру құралдарының бірі - ашық ойын.
Балалардың қызығушылықтарына, олардың идеяларына сүйене отырып, мұғалім ойын таңдауға басшылық жасайды, ал ашық ойындарды қолданғанда баланың жеке ерекшеліктерін, баланың жасын ескеру қажет.
Балалардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда педагогтың рөлі өте зор. Пдагог балалардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауына, адамгершілік сезімдерін, қайырымдылығын көрсетуге деген ең маңызды емес ұмтылыстарды да көтермелеуі керек. Педагог балалардың ізгі ниет сезіміне негізделген қарым-қатынас тәжірибесін үнемі жинап отыруын қамтамасыз етуі керек. Үш жасар балалар қазірдің өзінде мұғалім айналасындағы ересектер мен қатарластарына сезімталдық танытуға үйретеді. Жалпы істердегі мұғалім балаларды түсінуге шақырады. Мұғалім достық, жолдастық қатынастардың бастауларын осыдан көре отырып, балаларға басқаларға деген қамқорлықты танытуға ықпал етеді.Балалардың бойында өзін-өзі ұстау мәдениеті, адамгершілік қарым-қатынас (ізгілік, жауаптылық, айналасындағы адамдарға деген қамқор қатынас), көмек көрсете білу сияқты адамгершілік қасиеттерді тәрбиелеу – мектеп-интернаттың маңызды міндеттерінің бірі. Бұл жұмыста оның бірінші көмекшісі оның ата-анасы болуы керек.
Сонымен, жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеу қоғамның басты міндеттерінің бірі болып табылады. Баланың өмірлік тәжірибесі енді жинақтала бастаған кезде оның дүниетанымын тәрбиелеу және қалыптастыру қажет. Балалық шақта тұлғаның бағыты анықталады, алғашқы адамгершілік қатынастар мен көзқарастар пайда болады. Тәрбие мазмұнын бала қабылдап қана қоймай, оны қабылдауы үшін барабар әдістер, құралдар және педагогикалық жолдар қажет. Педагогикалық әсер ету сипаты оның мүшелеріне байланысты анықталады, бала адамдар қоғамында қабылданған мінез-құлық нормалары мен ережелерін игереді, оларды өзіне тән етеді, өзіне тиесілі, айналасындағы ересектер мен құрдастарына деген қатынасты білдіреді .
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Бөлеев Қ., Бөлеева Л. «Мұғалім және ұлттық тәрбие»
- «Қазақстан мектебі» журналы 2014 №10
- Қ.Бөлеев, А.Мейірманова, Р.Садуақасова «Халық педагогикасы бала тәрбиесінде»
- https://text.ru/rd/aHR0cHM6Ly96bmFuaW8ucnUvbWVkaWEvYXphdHktbHR0eS1vanluZGFyeS1qcm1lLXpobXlzeW55LWF2dG9ybHktYmFkYXJsYW1hc3ktMjY0OTAxMw%3D%3D
