Қазіргі кезде көлік және ауыл шаруашылығы техникаларының барлығы механикалық энергия негізінен, органикалың отынның қызуынан қозғаушы күш алады. Осы мақсатта қолданылатын жылу моторларының басым көпшілігі мұнайдан өндірілетін сұйық отынмен жұмыс істейді.Іштен жану моторының, яғни отыны цилиндр ішінде жанатын мотордың дүниеге келуі - көптеген ғалымдар мен өнертапқыштар еңбегінің жемісі. Бұған, әсіресе, бу машинасын жасаушылардың тәжірибесі тікелей әсер етті. Алғашқы ІЖМ жасалғанға дейін көп уақыт бұрын (1824 ж.) француз инженері С. Карно өзінің "От қызуының қозғаушы күші туралы толғану" атты еңбегінде осындай мотордың толың сипаттамасын берген болатын. Бірақ сол кездегі техниканың жалпы даму деңгейі мен өндірістік сұраныстың төмендігіне байланысты бұл ұсынысты іске асыру әрекеті болмады.Тек 1860 ж. ғана француз механигі Ж. Ленуар өндірістік талаптарға бейімделген алғашқы іштен жану моторын жасап шығарды. Бұл екі тактілі цикл бойынша (сығылусыз) жарықшам газымен жұмыс істейтін мотор еді. Сығылу процесінің жоқтығына байланысты оның қуаты мен пайдалы әсер коэффициенті бу машинасының деңгейінен аспады, бірақ көлемі әлдеқайда ықшам болатын.ІЖМ-ын жетілдіру барысындағы елеулі жетістік - оның жұмысына сығылу процесін енгізу, яғни төрт тактілі циклге көшу болып табылады. Кезінде іске аспаған бұл идеяны әр жылдары Ф.Лебон, С.Карно, А.Бо де Роша, т.б. өнертапқыштар ұсынған болатын. Дегенмен, төрт тактілі моторды жасап, оны өндіріс жағдайына бейімдеуде неміс механигі Н.Отгоның еңбегі өте зор. Оның 1876-1878 жылдары жасаған төрт тактілі газ моторының алғашқы нұсқаларының өзі-ақ қуаттылығымен, отын үнемділігімен және жұмысының жайлылығымен көзге түсті. Осындай моторлар Германияда көптен шығарыла бастады.
1880-1885 жылы неміс инженерлері мен өнертапқыштары Г.Даймлер, К.Бенц, В.Майбахтың төрт тактілі моторда сұйық отын қолдануы оның қуатын күрт өсірді. Әрі жеңіл, әрі қуатты бензин моторы қолға тигеннен кейін ғана (1885 ж.) "рельссіз жүретін отарба" - автомобиль жасау идеясын іске асыру мүмкін болды.ІЖМ тарихындағы келесі бір маңызды оқиға неміс инженері Р.Дизельдің есімімен байланысты. Ол 1892 ж. өздігінен (қысым қызуынан) оталатын мотордың нұсқасына патент алып, 1897 ж. Осындай мотордың өндірістік үлгісін жасап шығарды. Кейін мотордың бұл түрі оның атымен дизель деп аталды. Алғашқы жылдары Дизель моторында керосин немесе өңделмеген мұнай компрессорда сығылған ауаның күшімен бүркіп берілетін. Алайда, көп уақыт өтпей-ақ (1901-1904 ж.) компрессорсыз дизель (қазіргі дизельдің түпнұсқасы) пайда болды. Бұған Ресей инженері Г.В. Тринклер зор еңбек сіңірді.XX ғасырдың басынан Батыс елдерінде, әсіресе, "автомобиль державасы" атанған АҚШ-та іштен жану моторын жасау мен қолдану аясы кеңейе түсті. Бүл іске Г.Форд, А.Ситроен, Б.Г. Луцкой, Ф.Порше сияқты талантты инженерлер мен автомобиль өндірісінің ұйымдастырушылары үлкен үлес қосты. Қазіргі заманда мотор жасау - ғылым мен техниканың соңғы жетістіктері жинақталған өндірістің озық саласы, ал жыл сайын шығарылатын мотор саны ондаған миллионға жетеді.Москва жоғары техникалық училищесінің профессоры В.И.Гриневецкий негізін қалап, белгілі ғалымдар Е.К.Мазинг, Н.Р.Брилинг, Б.С.Стечкин және басқалар толықтырған іштен жану моторының теориясы әлі де даму үстінде. Мысалы, академик Н.Н.Семенов басқарған ғалымдар тобының ашқан жаңалығы мен зерттеулерінің мотор теориясына қатысты кейбір мәселелерді зерделеуге көп пайдасы тиеді.Белгілі себептермен Қазақстанда соңғы жылдарға дейін автомобиль және трактор моторын шығаратын зауыттар болмады. Тек қазіргі жағдайда ғана бұл саланы дамыту қажет әрі мүмкін болып отыр. Автотракторлық моторды жетілдірудің бүгінгі таңда екі сара бағыты белгілі, оның бірі - мотордың үлестік қуатын, сенімділігін, өміршеңдігін күшейту және өзіндік құнын арзандату болса, екіншісі - оның отын үнемділігі мен табиғи орта үшін зияндылығына байланысты.
Негізгі құрылымдық және басқа да белгілеріне сай піспекті іштен жану моторын былайша жіктейді:
- циклді іске асыру тәсілі бойынша екі тактілі және төрт тактілі, сондай-ақ үрленетін немесе үрленбейтін мотор;
- жанғыш қоспаны оталдыру тәсілі бойынша электр ұшқынымен оталатын немесе карбюраторлы және қызған газдың температурасынан оталатын немесе дизельдік мотор;
- жанғыш қоспа түзу тәсілі бойынша сырттан (цилиндрден тыс) қоспа түзетін және іште (цилиндр ішінде) қоспа жасайтын мотор;
- қолданылатын отын түріне қарай - жеңіл отын моторы (бензин, керосин), ауыр отын моторы (дизель отыны, соляр майы, қалдық май), газ моторы (мұнай газы, табиғи газ, генератор газы, т.б.) және аралас немесе көп отынды мотор;
- қуат өзгерту өдісіне қарай қуаты мөлшерлік әдіспен өзгертілетін (жанғыш қоспаның мөлшері арқылы, мысалы, карбюраторлы), қуаты сапалық әдіспен өзгертілетін (жанғыш қоспаның құрамы арқылы, дизель) және қуаты аралас әдіспен өзгертілетін мотор;
- цилиндрлерінің орналасу жағдайына қарай тік қатарлы, V— тәрізді және цилиндрлері қарама-қарсы мотор;
- салқындату тәсілі бойынша ауамен салқындатылатын және сұйықпен салқындатылатын моторлар.
Іштен жану моторында жылудың механикалық энергияға (жұмысқа) айналуы - көптеген физикалық-химиялық процестерден тұратын өте күрделі, әрі жылу шығыны мол құбылыс. Сондықтан ІЖМ теориясында қолда бар мотордың цилиндрінде өтетін процестер жиынтығы нақты - (шынайы) циклды зерттеуді оның түпнұсқасы болып табылатын термодинамикалық циклды талдаудан бастайды. Термодинамиканың 2-заңына сәйкес жалғыз ғана жылу шығыны болатын (міндетті түрде сыртқы суық арнаға өтетін жылу), қайтымды, тұйық циклды термодинамикалық цикл деп атайды.Мұндай циклды сараптаудағы басты мақсат - белгілі бір жағдайда жылуды жұмысқа айналдырудың мүмкіндік шегін білу.
Термодинамикалық циклдың өтуі және оны талдау бірңатар шарттарға негізделген.
1. Цилиндр ішінде жылуды жұмысқа айналдыру тұйық цикл бойынша мөлшері мен химиялық құрамы тұрақты, алмастырылмайтын термодинамикалық газдың көмегімен жүзеге асады. (Бұл шарт нақты циклдағы газ алмастыруға жұмсалатын және басқа да ықтимал шығынды ескермеуге мүмкіндік береді).
2. Цикл айналымына жылу оның белгілі бір кезінде белгілі бір тәсілмен сыртқы ыстық арнадан түседі. (Нақты циклда жылу сырттан емес, күрделі, қосалқы шығынды процесс барысында отынның қызуынан алынады).
3. Цилиндр ішіндегі газдың жылу сыйымдылығы тұрақты (шындығында, газдың химиялық құрамы мен температурасына байланысты жылу сыйымдылығы өзгеріп тұрады).
4. Газдың сығылуы мен оның ұлғаю процестері сыртқы ортамен жылу алмасуынсыз (адиабаттың түрде) жүреді. (Мүлде жылу өткізбейтін заттардың болмауына орай нақты циклда бұл мүмкін емес).Термодинамикалық циклды қиялдағы моторда ғана жүзеге асыруға болады (сондықтан ол кейде қияли деп аталады).Автомобиль көлігінің қозғалыс құрамына техникалық қызмет көрсету және жөндеу ережесі. Бүл құжат елімізде автомобильдерге қызмет көрсету және жөндеу бойынша негізгі нормативтік құжат болып табылады. Оның негізінде техникалық қызмет (ТҚ) және жөндеуді жоспарлау мен ұйымдастыруды, АКМ-ді жобалау мен қайта жабдыңтауды жүргізеді және бірқатар өндірістік нормативтік-технологиялық құжаттар жасалады.
