Бүгінгі танда XXI ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа тәлім-тәрбие немесе білім беруді жетілдірудін басым бағыттарын айқындауда мектептін рөлі зор. «Қазақстан-2030» стратегиясы анықтап берген бағыт-бағдарға сәйкес республиканын білім жүйесінін алдында тұрған жауапты міндеттердін бірі-Қазақстан Республикасынын дамуына,егеменді еліміздін өсіп-өркендеуіне өз үлесін қосар білімді,мәдениеті жастар тәрбиелеу болып табылады. Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің немесе зияткерлік қоғамдастықтың деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқының да әлемнің дамыған елдерімен білім алу қажеттілігі туындайды.Шығармашылық-танымдық іс-әрекеттің нәтижесі.Танымдық іс-әрекет-бұл оқушының тілегінің,оқуға,оқуға деген құштарлығының ерекше көрінісі.Танымдық іс-әрекет проблемалық сұраққа жауап іздеуде, өзіндік жұмыста жүзеге асырылады.Білім беруде студент өзін іздей алады,тақырыпты зерттеп, түсінеді,тақырыптар шеңберін кеңейте алады, жолдастарымен ой бөлісе алады, ол білгенін қоғамға жүйелі түрде жеткізу үшін мұғалім жетістікке жете алды.Үйреншікті болған оқу процесінде студент белсенді болуы керек.Яғни, мұғалім сабақ беруі керек, оқушы үйренуі керек.Оқытудың негізгі мотиві-танымның мотиві, өйткені таным арқылы оқыту балаға құлшыныс немесе тұрақты хобби әкеледі.Қазіргі уақытта кез-келген сабақ немесе сабақ жүйесі келесі эскизге сәйкес құрылады:

- Мұғалім мақсат қояды, бірақ бағалау өлшегішін түсіндірмейді.

- Мұғалімнің алдына қойылған сұрақтар қалыптасқан мақсаттардың элементі ретінде қарастырылады.

- Қойылған мақсаттарға жетудің құралдары мен әдістерін мұғалім дербес таңдайды,яғни ол мақсатқа жетудің бірнеше жолын ұсынады, сондықтан біз мақсатқа жетудің әртүрлі әдістері туралы айта аламыз.

- Жаңа тапсырманы қорытындылау үшін оқушылар мұғалім ұсынған тапсырмаларды өз бетінше орындайды.

- Мұғалім орындалған жұмыстарды бағалайды, оқушылардың білімін тексереді, содан кейін бұл цикл жалғасады.

Адамзат өмір бойы жинаған адамдардың саны мен саны соншалықты үлкен, сондықтан қазіргі оқу процесінде оны студенттерге жеткізу қиынға соғады және тіпті мүмкін емес.Осылайша, оқушылардың танымдық қабілеттерін арттыру, олардың оқуға деген ынтасын арттыру қажет.

Ол үшін студент кез-келген жолмен берілген дайын білімді есте сақтауға бағытталған сәтсіз тыңдаушы ғана емес, керісінше білімді өз бетінше іздеуге және оларды қажетті жағдайларда қолдануға тырысуы керек.

Академик Ю. Н. Баранский "оқу процесін оңтайландырды" (ағарту 1982) танымдық әдістерді 2 топқа жинақтады:

1. оқушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыру әдістері.

2. оқу-танымдық іс-әрекеттің тиімділігін бақылау әдістері.

Әр топ бірнеше әдістер мен әдістерден тұрады.

1. ауызша баяндау (әңгіме, түсіндіру, дәріс)

Ауызша баяндау ауызша сөз болмауы керек.Сабақты түсіндіруде Шаталов әдісімен тірек-қимыл жүйесін салу.Венн салыстырмалы эссе жазу әдістеріне,тақырыптағы негізгі ойды білдіретін сөздерді табуға және талдауға үйренеді.

2. Көрнекілік әдісі (табиғат құбылыстарын тікелей бақылау,көрнекі құралдармен немесе суреттермен,картамен жұмыс).

Көрнекілік сабақтың танымдық құндылығын арттырады.Әр сабақта картамен жұмыс студенттердің карта бетіндегі географиялық нысандарды есте сақтауына ықпал етеді.

"Картада не атағаныңызды көрсетіңіз,картада көрсетіңіз"географиялық орны бекер емес.Номинацияны есте сақтау үшін "орын табу", "тізбектен өту", "ендік,бойлық" және т. б. танымдық ойындар ойналады.

Табиғат құбылыстарын тікелей бақылау арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру.

3. Практикалық жұмыс әдісі.(Тақырыптық карталарды салыстыру, статистикалық деректерді өңдеу,географиялық әдебиеттермен жұмыс, хрестоматиялық жұмыс, географиялық дәптермен жұмыс).Тек оқу материалын оқу кезінде оқушылардың жоғары танымдық белсенділігі бар сабақ сапалы білім береді.Ол үшін аталған әдістердің ішінен таным қабілетін арттыратын әдіс таңдалады.

Негізгі ережелер: материалдардың мазмұны қолда бар жабдықтар географиялық білімді жүйелеу.

Географиялық білім берудің негізгі құралы-сабақтастықтың мазмұны ештеңеге азайтылмайды, керісінше, оқушының өзін-өзі тәрбиелеу мүмкіндіктерін жүйелі және сапалы арттырудағы рөлі артады.Қазіргі уақытта сабақтастықтың негізгі көрсеткіші ретінде келесі педагогикалық шарттардың орындалуын атауға болады:

- Мұғалім мен оқушы арасындағы өзара түсіністікке негізделу;

- Оқушылардың танымдық іс-әрекетін өздігінен дамытуға ұмтылысы;

- Ойын элементтерін енгізу арқылы оқушылардың пәнге шығармашылық қызығушылығын арттыру немесе т. б.

Сабақтың монотонды формалары, ең алдымен, осы пәнге деген ынтаны және қызығушылықты төмендетеді.Ойлау, таным белсенділігі баяулайды.Географиядан білім алу,қызығушылық,ойлау,сөйлеу, есте сақтау дағдыларын дамыту үшін әртүрлі әдістер мен әдістер оқытылады.

- картаны оқу немесе беттеу;

- оқулықтармен жұмыс;

-кестелерді, график-диаграммаларды, тірек-схемаларды жасау;

- диктант;

- тест жүйесі;

- өмірлік материал;

- баспасөз, ақпараттық материалдар;

- рефераттар, дәрістер дайындау;

- халықтық педагогика жолдарын қолдануға болады.

Оқушыларды ынталандыру,географиялық білімнің құндылығын түсіндіру,оларды игеру үшін қосымша материалдарға көп көңіл бөлінеді.Оқушылардың ынтасын қалыптастыратын қосымша материалдарға мыналар жатады:

- Географиялық білімнің адам өміріндегі рөлі;

- Адам өмірі мен шаруашылығындағы табиғат компоненттері мен табиғи кешендердің мәні,табиғатты қорғау немесе оны ұтымды пайдалану әдістері.Қосымша материалды пайдалана отырып, оқушылар жергілікті жердің материалдарын пайдалануы тиіс.Күн сайын географиялық білімді тиімді қолдана білу, өз жеріндегі экономикалық немесе экологиялық жағдайды бағалауға ықпал етеді;

- Туған өлкеге әлемнің географиялық бөлігі ретінде қарау.Өз өлкеңнің жетістіктерімен мақтануға немесе оның проблемаларын шешуге өз үлесін қосуға;

- Картамен, географиялық сипаттамамен, сипаттамамен әртүрлі ақпарат көздерін бағалау мүмкіндігі.

Географиялық білімді,географиялық картаны оқу,георафиялық сипаттағы мәліметтерді алу дағдыларын қалыптастыру және дамыту.

Қосымша материалдарды пайдалана отырып,білім алушы күнделікті өмірде,тіршілік әрекетінде білімін қолдана білуі,географиялық,саяси,экономикалық ақпарат көздерін,карталарды,тұрмыстық және тұрмыстық міндеттерді шешу үшін есептеу техникасын пайдалана білуі,жергілікті жердегі табиғи-шаруашылық жағдайды бағалай білуі тиіс.Байқау,есте сақтау,сөйлеу,қиял,оқушылардың азаматтық бейнесі,әлемді эстетикалық қабылдау,өмірге шынайы көзқарас,өзін-өзі жетілдіру,қабілеттерін дамыту.

Географияны оқу барысында мен оқушылардың алдына күн сайын тақырыптың мазмұнына сәйкес ақпараттық хабарламаларды,телевизиялық бағдарламаларды қарап шығу міндетін қойдым.Танымдық

материалдар қабілеттерді,зейінді,зияткерлікті дамытуға үлкен көмек көрсетеді.Барлық сыныптарда оқушылардың білімін дамыту үшін мен география сабағында танымдық іс-әрекетті дамыту тақырыбындағы материалды қолдандым.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.М. Педагогика – Алматы, 2004.

2. Мирсеитова С, Іргебаева Ә. Әрекеттегі СТО философиясы мен әдістері. – Алматы: Издат. Маркет, 2004.

3. Хмель Н.Д. Біртұтас педагогикалық процесті жүзеге асырудың теориясы мен технологиясы. – Алматы: Ғылым, 2003.

4. Қойшыбаева А. Оқушылардың қызығушылығы мен белсенділігін қалыптастыру. /Қазақ тілі мен әдебиеті, №7. Б. 59-61.

5. Рамазанқызы Ә. Оқушылардың белсенділін арттырудың тиімді жолдары/ Қазақ тілі мен әдебиеті, № 3, 49-52 б.

6. Сабыров Т. Оқушының оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы.: Мектеп, 1978.