Алаш тарихы – бұл ұлттық серпіліс, жаңаруға деген ұмтылыс, тарихи сабақтастықты жалғастыру, білімге баса назар аудару тарихы. Сондықтан Алаш туралы сөз қозғаған сайын біз тек саяси қозғалыс пен көне заманның күресін ғана емес, бүгінгі күнді ертеңгі күнмен байланыстыратын шығармашылық жұмысты да талдауға тиіспіз. Алаш – өз халқына және дәстүрлеріне деген адалдығымыздың өлшемі. Алаш – бұл өткеннің жетістігі ғана емес, сондай-ақ бүгінгі ұрпақ үшін елге пайда әкелу мүмкіндігі. Алаш зиялылары өздерінің табиғи дарындыларымен қатар үздіксіз ізденіс үдерістерінің арқасында біздің әдебиетіміз бен әдеби зерттеулерімізді өз инновацияларымен байытып, жаңартып және дамытты. Қоғамның жетекші зиялылары әлемдік ойдың көшбасшылары бола отырып, мораль мен гуманизмге негізделген даму жолымен жүрді, адамдардың оянуы мен рухани өркендеуін жақтады. Бір таңқаларлығы, олар мұндай игі істерге елден алыстап кетті.
ХХ ғасыр – қарқынды әлеуметтік құбылыстар мен метаморфоз ғасыры. Тарихи ұлттық сана қайта жанданды. Алаш ордашылардың қоғамдық сананы жаңа деңгейге көтеруі әдебиеттің байырғы мүдделерін айқындағандай болды. Жаңа жазушылар, жаңа қоғам, ел қайраткерлері пайда болды. Саяси күрестің маңызы артты. Сонымен бірге қоғаммен байланыстың күшеюі, баспа бизнесінің кеңеюі, әдебиеттегі терең көркемдік және жанрлық өзгерістер эстетикалық танымды жаңарта бастады. Кәсіби әдебиеттің барлық негізгі жанрлары әртүрлі деңгейлерде пайда болды. Әдеби сын, әдебиеттану, прозаның, аударманың, драманың әртүрлі жанрлары, сондай-ақ жаңа әзірлемелер қарқынды дамуды көрсетті.
Алаштың ардақты ардагерлері Әлихан Бөкейханов пен Ахмет Байтұрсынов ұлы қазақ ақынының мұрасына арналған терең еңбектерін жариялады. XIX ғасырдың соңында қазақ әдебиетінің бұрын-сонды болмаған күшіне дейін көтерілген Абай дәстүрі, реалистік көркем таным әлемі ұлттық сөйлеу өнерінің мұраттарын, мақсаттары мен нысандарын берік анықтап, нығайтты. Абайдың жаңа әдебиеті реалистік сипатқа ие болды, жаңа бағытта көру өрісін кеңейтті. ХХ ғасырдың алғашқы он-жиырма жылындағы қазақ әдебиетінде Шәкәрім Құдайбердіұлының, Мағжан Жұмабаевтың, Ахмет Байтұрсыновтың, Жүсіпбек Аймауытовтың, Міржақып Дулатовтың шығармалары ерекше орын алады. М.Дулатовтың "Оян, қазақ!" кітабы халықтың ерік-жігерінің одан әрі шиеленісуі ретінде Абайдың қайғысына ортақтасатын жалғасы болды. Сұлтанмахмұт Торайғыров, Сәбит Дөнентаев, Мұхамеджан Сералин, Бернияз Құлеев, Спандияр Көбеев сияқты талантты тұлғалардың ақындық шабыты мен қоғам қайраткерлерінің белсенділік күндері осы кезеңмен тұспа-тұс келді.
Бүгінгі ұрпақ біздің ұлтымыздың болашағы үшін өткенді білуі және бағалауы қажет. Атап айтқанда, халқымыздың рухани өміріндегі ең қасиетті қазына – олардың мұрасы. Алаш зиялыларының шығармалары туралы бүгін жазады және айтады. Сондықтан біз бүгін айтып отырған ең басты мәселе – ұлттық рухты оятуға және туған халқымызды асқақтатуға бар күш-жігерін салған Алаш ақындарының мұрасы.
Алаш ордашылардың көпшілігі – ұлт мүддесі үшін жанқиярлықпен күрескен адамдар. Қуғын-сүргіннің ауыртпалығына қарамастан, олар қоғамда маңызды жұмыс жасай отырып, әдебиет, журналистика, сын, ғылым және аударма саласында бай мұра қалдырды. Алаш арыстандары табиғаты бойынша өте дарынды адамдар. Бұл ұрпақтың өкілдері қазақ дәстүрінде тәрбиеленді, исламда оқып, жазуды үйренді.
Өз халқына қайғырған ақын тағы не айта алады?! ХХІ ғасырға дейін өмір сүрген бүгінгі Тәуелсіз Қазақстанның еркін азаматтары Ұлы Ақынның батыл рухы мен даналығына бағынбауға құқылы ма? Елдің мұң-мұқтажын, халық зарын жырлаумен қатар, елінің кең байтақ жеріне, жер-су, тауларына, табиғатына деген ерекше махаббаттарын да өз шығармаларына арқау еткен. Сондай ақынның бірі Мағжан Жұмабаев. М.Жұмабаевтың лирикасы табиғатпен тығыз байланысты. Ол ерекше, жарқын, көп қырлы және өлеңнің өрнегімен, сезім тереңдігімен тартымды. Ақын қол жеткізген эстетикалық биіктердің бірі-Пейзаж лирикасы. Біздің алдымызда даланың алуан түрлі панорамасы, кең байтақ жер, Қазақстанның биік таулары пайда болады.
Ақынның "Түркістан" поэмасы жаңа мағыналарға, жаңа мотивтерге толы. Су кеңістігі таулармен туыстық байланыстарға кіреді, Балқаш Тарбағатайдың інісі болып шығады. Хан Тәңірі шыңы авторға түркілер өз жерлерін қорғап қалған тарихи жаулап алулар туралы еске салады. Тау жауынгерлердің батылдығы мен батылдығын бейнелейді:
Еріксіз ер түрікті ойға аларсың,
Көкке асқан Хантәңіріге қарай-қарай.
Балқашты бауырына алған Тарбағатай,
Жоталы, жер кіндігі – Памир, Алай.
Қазықұрт қасиетті тау болмаса,
Топанда Нұқ кемесі тоқтар қалай
"Алаш" белсенділері ұлт тағдыры жастардың қолында екенін ескертіп, оларды көп жұмыс істеуге шақырады. Қоғамдағы өзгерістерді жан-жақты және терең түсінген зиялы адамдардың ұлттық сана-сезімін ояту үшін қажетті мәселелерді дұрыс зерттеп, олардың одан әрі дамуына ықпал етті. Ұлттың тәуелсіздігіне ұмтылған және ұлттың жоғары моральдық рухын сақтаған адамдардың мұраттары мен көзқарастары үйлесімді болды.
