Аннотация: Мақалада заманауи кәсіби жұмысшыларға қойылатын талаптар, ТжКБ-ны дамыту перспективалары және білім беру процесінде World Skills стандартын қолданудың жағымды жақтары көрсетілген.
Бүгінде білім берудің өнеркәсіп қажеттіліктерінен, жұмыс берушілердің талаптарынан артта қалу үрдісі байқалады. Көптеген жас мамандар жұмысқа тез бейімделе алмайды. Осыған байланысты, орта кәсіптік білім беру жүйесінің алдында өзекті міндет – жұмыс берушілердің қазіргі заманғы күтілетін талаптарына сәйкес мамандарды даярлау сапасын арттыру тұр. Еңбек нарығында нақты міндеттерді шешуге қабілетті кәсіби жұмысшылар қажет. Бұл тек жақсы білімді, дағдыларды ғана емес, сонымен қатар жалпы және кәсіби құзыреттіліктің жоғары деңгейін талап етеді.
Орта кәсіптік білім беру жүйесінің перспективалық дамуы білім берудегі реформалармен байланысты және бірінші кезекте оның құрылымын жетілдірумен айқындалады. Қазіргі қызметкердің негізгі белгілері-бұл құзыреттілік; Тәуелсіздік; жауапкершілік және ұтқырлық; жүйелік және аналитикалық ойлау; ақпараттық, құқықтық және экологиялық мәдениет; кәсіпкерлік және шығармашылық белсенділік; білімді үнемі жаңартып отыруға дайын болу. Осылайша, кәсіби құзыреттіліктен басқа, орта кәсіптік білім беру мекемесі түлегінің кәсіби тұлғалық қасиеттерін дамытуға үлкен мән беріледі [1].
Білім алушының тұлғасына бағдарлану ТжКБ-ны дамытудың мынадай ұйымдастырушылық-педагогикалық шарттарын айқындайды:
-елдің кәсіби-біліктілік құрылымындағы жаңалықтарды, білім беру мазмұнын, мамандықтарға сұранысты мониторингілеу және болжау;
- жаңа мамандықтар бойынша тәжірибелік дайындық;
- білім беруде жеке бағдарлауды іске асыру, білім алушы тұлғасының өзін-өзі анықтауы, өзін-өзі дамытуы үшін жағдай жасау
- білім беру оқушының әлеуметтік-тұрақты тұлғасын қалыптастыру құралы ретінде.
- білім беру мекемесінде жоғары сапалы білім беруді қамтамасыз ететін жүйені құру.
- оқушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді дамыту және оларды әлеуметтік қолдау [1].
Ұлттық біліктілік жүйесі (ҰБЖ) – экономика салаларының, еңбек нарығының және кәсіптік білім беру мен оқыту жүйесінің өзара байланысын қамтамасыз ететін біліктілікке сұраныс пен ұсыныстың құқықтық және институционалдық реттеуіштерінің тұтас кешені [2].
ҚР-дағы ұлттық біліктілік жүйесінің элементтерінің бірі кәсіптік және білім беру стандарттары болып табылады.
ҚР 2.002-2008 сәйкес. техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарындағы оқу процесі дәстүрлі оқыту жүйесіне де, Кредиттік оқыту жүйесіне де негізделуі мүмкін. Білім алушыларға сараланған, жеке тәсілді қолдану, білім алушылардың өз бетінше білім алу қабілеттерін дамыту, педагогтердің оқыту әдістерін, оқу процесін ұйымдастыру нысандары мен мазмұнын таңдауында үлкен еркіндіктер қамтамасыз етіледі. Стандарт білім беруді басқарудың демократиялық сипатының қағидаттарын іске асыруға, техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының академиялық еркіндігі мен өкілеттіктерінің шекарасын кеңейтуге арналған, бұл техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін қоғамның, еңбек нарығы экономикасының өзгермелі қажеттіліктеріне бейімдеуді қамтамасыз етеді [3].
2017 жылы ТжКБ МЖМБС өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. ТжКБ МЖМБС жекелеген ережелерінің мазмұнына техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі жаңалықтарды ескере отырып түзетулер, дуальді оқытуды енгізу, модульдік білім беру бағдарламаларын игеру негізінде оқу процесін ұйымдастыру енгізілді.
Өзгерістер ТжКБ МЖМБС-ның оқу-бағдарламалық құжаттаманы әзірлеуге қойылатын талаптар бөлігіндегі жекелеген ережелеріне қатысты болды.
Осы стандарттың ерекшелігі оған оқытудың модульдік технологиясы кезінде техникалық және кәсіптік білім берудің оқу жоспарының моделі енгізілгені және кәсіптік қызметтің тиісті түрі шеңберінде білім беру ұйымдары түлегінің кәсіптік даярлық деңгейін бағалауды және біліктілікті беруді жұмыс берушілер жүргізетіні болып табылады.
Кәсіби стандарт – бұл кәсіби қызметтің белгілі бір саласында құзыреттілік пен біліктілік деңгейіне, еңбек мазмұнына, сапасына және жағдайларына қойылатын талаптарды анықтайтын стандарт [4].
Оларды біріктіретіні, бұл екеуі де кәсіби қызметтің белгілі бір саласындағы еңбек сапасы мен мазмұнына қойылатын талаптарды сипаттайды. Дегенмен, кәсіби стандарттарды игеру кезінде жұмысшы және орта буын мамандарын ТжКБ-да оқытудың жаңа әдістері мен технологиялары туралы ойлану қажет. ТжКБ-да кәсіптік білім беруді жетілдіру болашақ жас мамандарға WorldSkills халықаралық қозғалысына қосылуға, ал олардың тәлімгерлеріне уақытпен бірге қадам басуға үлкен мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта Қазақстанда Worldskills Kazakhstan жобасына баса назар аударыла бастады. Бұл жоба үздік әлемдік тәжірибелер негізінде жоғары білікті кадрлар даярлау арқылы жұмысшы мамандықтарды дәріптеуге бағытталған.
WorldSkills – адами капиталды дамытудағы оң өзгерістерді ілгерілету үшін қалыптастырылған халықаралық коммерциялық емес қозғалыс. Бұл бүкіл әлем бойынша жұмысшы кәсіптерінің дағдылары мен құзыреттерін арттыруға бағытталған ұйымдар мен адамдар тобы.
WorldSkills қозғалысы 85 ел мен өңірлерден тұрады, G40-тың 39 елін қамтиды және әлем халқының 80% - дан астамын және әлемдік ЖІӨ-нің 90% - дан астамын қамтиды.
WorldSkills әлемдік деңгейдегі дағдылардың жаһандық жүйесін қалыптастырып қана қоймай, озық тәжірибе мен инновацияларды қалыптастырады және көрсетеді. Осының барлығы оқушыларды шабыттандырады және оларға жоғары сапалы білім алуға және лайықты жұмысқа қол жеткізуге мүмкіндік береді; әлемдік стандарттардың сапасын және салалар үшін ТжКБ бағдарламаларының өзектілігін арттырады; ТжКБ оқытушыларын өмір бойы әлемдік деңгейдегі кәсіби дағдыларға үйрету үшін дайындайды; дағдылардағы олқылықтарды жою және бизнестің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін оқыту бағдарламаларының жүйелерін қалыптастырады; дамушы елдерге әсер етеді және олардың құзыреті есебінен ұлттық экономикасын нығайтуға мәжбүрлейді .
World Skills қозғалысы тарататын кәсіби стандарттар «техникалық сипаттаманың», «тест тапсырмасының», бағалау өлшемшарттарының, «Инфрақұрылым парағының», кәсіби чемпионатты өткізуге арналған алаңның жоспарының және оның техникалық жарақтандырылуы мен қауіпсіздік шараларын сақтау талаптарының жиынтығын білдіреді [4]. WorldSkills қозғалысының қызметінде сарапшылық қозғалыс маңызды рөл атқарады. Оны кәсіби шеберліктің жоғары деңгейінде көрінетін, өз құзыреті шеңберінде WorldSkills кәсіби стандарттары мен регламенттерін білуден, кәсіби чемпионатты өткізу техникасын білуден, тест тапсырмасын әзірлеуге тікелей қатысудан және конкурсанттардың орындаған тапсырмаларының нәтижелерін бағалау өлшемшарттарын айқындаудан көрінетін біліктілік деңгейі жоғары кәсіпқойлар ұжымы қалыптастырады.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің баспасөз қызметінің Facebook-тегі ақпараты бойынша Қазақстан да 2014 жылы WorldSkills International (WSI) халықаралық қозғалысына қосылып, WSI 70-ші мүшесі болды. 2016 жылы ол WorldSkills Europe (WSE) қозғалысының мүшесі болды, ал 2019 жылы WorldSkills Asia (WSA)құрамына кірді.
2020 жылы ҚР БҒМ-де WorldSkills стандарттары бойынша демонстрациялық емтихан өткізу бойынша ұсынымдар әзірленді, сондай-ақ WorldSkills Қамқоршылық кеңесі құрылды. Демоемтихандарды енгізу үшін еліміздің 36 колледжі таңдалды. AgroSkills, «Kazakhmys» корпоративтік чемпионаты, ««Базис» «Холдинг компаниясы» ЖШС және басқалары сияқты бизнестің қатысуымен салалық бағыттар кеңінен дамыды.
WorldSkills брендімен колледждердің, кәсіби қоғамдастықтардың, мектептердің, БАҚ, мемлекеттік органдардың қатысуымен чемпионаттарды өткізу бойынша әдістемелер құрылды. Бүкіл әлемде WorldSkills-ке мүше елдер өз елдерінде ұлттық чемпионаттарды өткізеді. Оларды өткізу жөніндегі шешімді WorldSkills операторлары өз елінде қабылдайды.
WorldSkills қозғалысына қатысушы елдер арасындағы Халықаралық чемпионаттардағы Қазақстанның рейтингін арттыру үшін ТжКБ ұйымдары және олардың әлеуметтік серіктестері болашақ конкурсанттарды даярлауды ұйымдастырады.
2017 жылдан бастап 2021 жылға дейінгі кезеңде WorldSkills Kazakhstan республикалық чемпионаттарында жыл сайын құзыреттіліктерді қамту 30-дан 60-қа дейін, конкурсанттар саны 220-дан 450-ге дейін және сарапшылар саны 200 в-тан 500-ден астам, ал чемпионаттарға келушілермен қамту 5000-нан 30000 адамға дейін ұлғаяды. Қозғалыс бағыттары кеңейді (Future Skills, Juniors, Agroskills, Абилимпикс және Deafskills).
«WorldSkills Kazakhstan» Ұлттық чемпионаты аясында Қостанай облысы көш бастап тұр. 2020 жылы Еуразиялық чемпионат аясында осы өңірдің қатысушылары екі күміс медальға ие болды, ал өткен жылы Еуропалық чемпионатта алғаш рет еліміздің өкілі «Веб-әзірлеу» құзыреті бойынша қола медальға ие болды.
Қорытынды: «WorldSkills» қозғалысына қосылу түлектерге өз қызметі саласында құзыреттіліктің жоғары деңгейін қалыптастыруға, ал жас мамандарға жұмыс берушілердің күткен талаптарын қанағаттандыруға және қолдауға мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Лиферов А.П. Основные тенденции интеграционных процессов в мировом образовании: Автореф. дис. д-ра пед наук. - М., 1997. - С. 3.
2. ҚР Еңбек кодексі.
3. ҚР МЖМБС 2.002-2008. Орта білім. Техникалық және кәсіптік білім беру. Негізгі ережелер.
4. Алешин, Б. С. Внедрение в образовательный процесс стандартов World Skills как фактор повышения уровня качества образования в ссузах / Б. С. Алешин. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2020. — № 47 (337). — С. 466-468.
