Тәуелсіз ел тірегі-білімді ұрпақ жаңа дәуірдің басты мәселесі-сапалы білім беру,ғылымды дамыту.Білім ордасы-мектеп, ал мектеп жаны-мұғалім болғандықтан, мұғалімнің басты міндеті –өз ұлтының тілін, тарихын,мәдениетін қадірлейтін білімді тұлға тәрбиелеу.
Жаңа педагогикалық технологияны тиімді пайдалана білу- мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және жақсы нәтижеге жетуге мүмкіндік береді. Замануи технология- оқушының оқу-танымдық әрекетін жандандырады, мақсатына жетелейді.
Педагогикалық технологиялардың маңызды құрамдас бөлігі - оқыту әдістері-оқытушы мен оқушылардың өзара байланысты іс-әрекетінің реттелген тәсілдері. Педагогикалық әдебиетте "оқыту әдісі"ұғымының рөлі мен анықтамасы туралы консенсус жоқ. Сонымен, Ю. К. Бабанский "Оқыту әдісі-бұл білім беру мәселелерін шешуге бағытталған оқытушы мен оқушылардың өзара байланысты іс-әрекетінің әдісі"деп санайды. Т. А. Ильина оқыту әдісін "Оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілі"деп түсінеді.
Оқыту әдістері - мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесу процесі, нәтижесінде білім, білік және дағдыларды беру және игеру жүреді.
Әдістер берілу көзі бойынша жіктеледі:
1. Сөздік
2. Практикалық
3. Көрнекілік
Педагогиканың кейбір заманауи көздері кітаппен жұмыс істеу және бейнеметодтар сияқты оқыту әдістерін бөлек ажыратады. Жалпы қабылданғандарды толығырақ қарастырайық.
1. Ауызша-бұл оқушыларға монологиялық біржақты әсер етуді қамтитын оқыту әдістері. Ауызша презентацияның келесі түрлері бар: әңгіме, нұсқаулық, дәріс, түсіндіру, әңгіме, пікірталас, сонымен қатар оқулықпен өзіндік жұмыс.
Әңгіме мен дәрістерден (монологиялық әдістер) айырмашылығы, әңгіме мен пікірталас (белсенді әдістер) оқушыларды материалды талқылауға қосуды білдіреді, бұл олардың танымдық процеске деген қызығушылығын дамытады. Сонымен қатар, пікірталас басқалардың пікірін тыңдауға және әртүрлі көзқарастардың маңыздылығын объективті бағалауға үйретеді. Баспа материалдарымен жұмыс оқушылардың зейінін, есте сақтау қабілетін және логикалық ойлауын дамытуға бағытталған. Сондай-ақ, оқулықпен жұмыс өткен материалды жақсы есте сақтауға көмектеседі.
Әңгіме-мұғалімнің немесе оқушылардың оқу материалын ауызша ұсыну түрі, оны пайдалану кезінде нақты фактілерге назар аударылады. Сюжеттің жетекші функциясы – оқыту, байланысты функциялар – дамыту, тәрбиелеу, ынталандыру және бақылау–түзету.
Мұғалімнің немесе оқушылардың түсіндірмесі-зерттелетін оқиғаның немесе құбылыстың мәнін анықтауды қамтамасыз ететін материалды ауызша ұсынудың бір түрі. Процесінде түсініктемелер оқушыларға формальды логикалық және диалектикалық ойлауды, өз пікірін дәлелдей білуді үйретеді.
Нұсқаулық-бұл оқу барысында оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру үшін қолданылатын, оқу барысында тапсырмаларды қою және нақты қол жеткізуді көздейтін материалды ауызша ұсыну түрі. Нұсқаулық мұғалім оқушылардың оқу іс-әрекетін белгілі бір бағытқа бағыттау қажет болған кезде қолданылады.
Дәріс-бұл оқу материалын ауызша ұсынудың және мұғалімнің оқушылармен өзара әрекеттесуінің бір түрі, ол фактілерді әр түрлі пропорцияда және қысқаша көмекші диалогты қолдануды қамтиды. Дәріс- оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады, олардың ойларын оятады, оқытылатын пәннің проблемалары туралы ойлауға, туындаған сұрақтарға жауап іздеуге әкеледі.
Пікірталас-мәселені, мәселені талқылау; ақиқатқа жетуге бағытталған және дауды дұрыс жүргізу әдістерін ғана қолданатын дау-дамайдың бір түрі.
Әңгіме-бұл педагогикалық әдіс және сонымен бірге педагогикалық процесті ұйымдастырудың формасы. Әңгіменің мәні-мұғалім мен оқушы арасындағы, оқушылардың өздері арасындағы диалогты ұйымдастыру.
2. Практикалық-бұл шындықты білу, дағдыларды қалыптастыру, білімді тереңдету үшін оқытуда қолданылатын әдістер. Келесі практикалық әдістер бар: жаттығулар, зертханалық жұмыстар, практикалық жұмыстар, ойындар.
Жаттығу-бұл әрекеттерді мақсатты, жүйелі және циклдік орындау, оның мақсаты осы әрекеттерді игеру немесе олардың сапасын жақсарту болып саналады.
Зертханалық жұмыстар-бұл оқушылар мұғалімнің тапсырмасы бойынша құрылғыларды енгізу, құралдарды және басқа да техникалық құрылғыларды қолдану арқылы тәжірибе жүргізуі, яғни оқушылардың кейбір құбылыстарды арнайы жабдықты қолдана отырып зерттеуі. Зертханалық жұмыстар иллюстрациялық немесе зерттеу жоспарында жүзеге асырылуы мүмкін.
Практикалық жұмыстар-бұл әдіс өзінің құрылымында зертханалық әдіспен көп байланысты, бірақ одан ерекшеленеді, өйткені оқушылар өздері алған білімдерін іс жүзінде қолданады. Осылайша, теориялық білімді практикада қолдану мүмкіндігі бірінші орынға шығады.
Ойындар-танымдық ойындар қоршаған шындықты толығымен модельдейтін жағдайларды жасайды. Оқушылардың негізгі мақсаты-осындай жағдайдан шығудың жолын табу. Бұл танымдық процесті ынталандыруға ықпал етеді.
3. Көрнекілік– оқушыларды пәндік әлеммен, процестер мен құбылыстармен көрнекі-сезімтал таныстырудан тұратын оқыту әдістері, олар үшін табиғи түрде немесе әртүрлі кескіндер, репродукциялар, схемалар және т.б. көмегімен символдық шағылысудан тұрады. Бұл топқа мыналар кіреді: байқау, Иллюстрация және демонстрация.
Көрнекі құралдар материалды сезімдік қабылдаумен тығыз байланысты, соның арқасында ақпаратты игеру түсінікті түрде жүреді және оқушылардың жадында сенімді сақталады.
Бақылау-бұл өте қымбат, күш-жігер тұрғысынан, шындықтың объектілері мен құбылыстарын ұзақ, мақсатты қабылдау түріндегі танымдық процесс. Бұл әдіс оқушылардің жалпылау үшін негіз болатын нақты түсініктерін қалыптастыру процесінде қажетті элемент болып табылады.
Иллюстрация-бұл педагогикада оқушыларға әртүрлі пәндерді, объектілер мен құбылыстарды табиғи түрде көрсету үшін қолданылатын оқыту әдісі. Сондай-ақ, балаларды бірдей заттар мен құбылыстардың суреттерімен таныстыруға болады.
Демонстрация-әдетте құрылғыларды, әртүрлі жабдықтарды, эксперименттерді, фильмдерді, кинофильмдерді, магнитофондарды немесе компьютерлік бағдарламаларды ұсынуға негізделген. Оларды қолданудың мақсаты-оқушылардың қызығушылығын немесе танымдық ынтасын қалыптастыру, проблемалық жағдай жасау, сонымен қатар олар үшін жаңа ақпаратпен танысу.
Ақпаратты қорытындылай келе, оқу процесінде ауызша, практикалық және көрнекі әдістер бірнеше функцияларды атқаратыны белгілі болды:
1. Үйретуші.
2. Дамытушы.
3. Тәрбие.
4. Мотивациалық.
5. Бақылау-түзету.
Әр әдістің өз функциялары бар (мысалы, дәрісте бақылау функциясы аз, бірақ анағұрлым айқын – дамыту және оқыту). Кейбір әдістердің қарқындылығы әлсірейді, ал басқалары кішіден жоғары сыныптарға ауысқан кезде артады.
Әдістерді таңдау ерікті емес, оны келесі факторлар анықтайды:
1. Оқытудың мақсаттары мен міндеттері.
2. Белгілі бір ғылым мен тақырыптың мазмұны мен әдістері.
3. Оқыту принциптері және мұғалімнің ұстанымы.
4. Оқушылардың оқу мүмкіндіктері.
5. Уақыты.
6. Сыртқы жағдайлар.
7. Мұғалімдердің мүмкіндіктері.
Осылайша, зерттеу барысында біз әдістердің ешқайсысы әмбебап емес деген қорытындыға келдім. Оқытудың жақсы нәтижелеріне көптеген әдістерді қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Тиімді педагогикалық өзара әрекеттесу бірнеше қарама-қайшы емес оқыту әдістерінің ұтымды үйлесімімен ғана мүмкін болады.
Гипотезамызды дәлелдеу немесе жоққа шығару үшін мен 26 оқытушыдан бір сұрақ қойып, сауалнама жүргіздім: "Сіз оқытудың қай әдісін ең тиімді деп санайсыз?"
Сауалнама барысында түрлі жауаптар алынды. Кейбірі нақты әдісті атауға қиналды.
Жауаптар саны бойынша ең танымал практикалық әдістер тобы болды, оны оқытушылардың 50% таңдады. Кейбір мұғалімдер бұл топты ұйымдастыру қиын екенін атап өтті, өйткені мұғалім материалдарды алдын-ала дайындап, сабақ барысын жоспарлауы керек.
Мұғалімдердің 22% проблемалық әдісті таңдады, өйткені бұл оқушылардың ойлау процестерін белсендіруге және оларды белсенді шешім іздеуге ынталандыруға мүмкіндік береді.
Педагогтердің 18% - ы оқытудың аралас әдісін таңдады, өйткені бір әдістемелік бағыт шеңберінде әртүрлі әдістер топтарына тән компоненттерді біріктіру әрекеттері бәрінде сәтті бола қойған жоқ және сын-ескертпелер туғызды.
Оқытушылардың ең аз саны кейс-әдісті таңдады, мамандардың тек 10% - ы оны сауалнама кезінде айтты.
Осылайша, оқытудың ең тиімді әдісі жоқ деген болжамымыз дұрыс болды. Табысты педагогикалық қызмет үшін әр топтың әдістерін қолдану қажет.
