Жұлдыздардың жарықтылығы

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сынып: 9

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ  тақырыбы: 

Жұлдыздардың жарықтылығы

Оқу бағдарламасына  сәйкес оқу мақсаттары 

9.7.2.2 - жұлдыздардың жарықтылығы оның температурасы мен көлеміне тәуелді екендігін білу;

Сабақтың   мақсаты

• -          жұлдыздардың жарықтығы бойынша жіктелетінін түсіну және келесі терминдермен анықталады: көрінетін жұлдызды шама және абсолюттік жұлдызды шама;

өрінетін шаманы және абсолюттік шаманы анықтау;

Бағалау  критерийлері

Оқушы біледі:

• -          жарықтылық пен көрінетін шам арасындағы айырмашылықты;
• -          жұлдыздың жарықтығы мен жарығын қалай өлшеуге болатынын;
• -          жарық пен жарықтылық үшін шамалар шкаласын;
• -          көрінетін жұлдызды шама және абсолюттік жұлдызды шама сияқты ұғымдарды қалай ажыратуға болатынын;
• -          * көрінетін және абсолютті жұлдызды шамаларды анықтау үшін формулаларды қалай пайдалану керектігін;

Сабақтың кезеңдері 

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет  

Ресурстар

Сабақтың басы 

І. Ұйымдастыру

Сыныпты түгендеу. Сабақтың мақсатын, жетістік критерийлерін талдау

ІІ. Кіріспе. Бақылау сұрақтарының көмегімен өткен материалдарды еске түсіру.Жұптық жұмыс. 

1.Жұлдыздың көрінетін жарықтығы мен жарықтылығы арасындағы айырмашылықты түсіндіріңіз.

2.Жақын жұлдыздың жарығын қалай анықтауға болады?  Әр түрлі жұлдыздардың жарықтылығын білу маңыздылығы неде?

3.Олардың қайсысы жиі кездеседі: жұлдыздар, күннен гөрі жарығырақ, немесе жұлдыз, күннен гөрі жарықтылығы  аз?

Мұғалімнің іс-әрекеті:

Мұғалім бұл сұрақтарды қояды.

Оқушының іс-әрекеті:

Оқушылар жұптасып талқылап, өз ойларын мұғалімге айтады.

Сабақтың ортасы  

Сабақтың соңы:

І. Сабақтың тақырыбы мен мақсаты

1. Бүгін біздің тақырып - " Жұлдыздардың жарықтылығы”

2. "Сіз қалай ойлайсыз, оқыту мақсаттары қандай?”

3. "Бүгінгі күні оқытудың мақсаты-көрінетін жұлдыздық шама мен абсолюттік жұлдыздық шама сияқты ұғымдарды ажырату;

көрінетін және абсолютті жұлдызды шамаларды анықтау үшін формулаларды қолдану;

Мұғалім іс-әрекеті:

Мұғалім абсолюттік және көрінетін шаманың арасындағы айырмашылықты сипаттайды, содан кейін парсекті қайталатып, абсолют жұлдыздық шаманы анықтайды

ІІ. Топтық жұмыс.«Венн диаграммасын толтыру». Оқушыларды бой бойымен сапқа тұрғызып, үш-үштен санатып, топ құру

Оқушының  іс-әрекеті:

Екі шеңбердің орта бөлігінде жалпы ортақ ұқсас белгілері жазылады, ал сол және оң жақта – көрінетін жұлдыздық шама мен абсолют жұлдыздық шама арасындағы айырмашылықтар жазылады.

Тапсырма дескрипторлары:

1. көрінетін жұлдыздық шама мен абсолют жұлдыздық шама арасындағы айырмашылықтарды дұрыс жазады
2. көрінетін жұлдыздық шама мен абсолют жұлдыздық шама арасындағы ұқсастықтарды дұрыс жазады

Мұғалім іс-әрекеті:

Барлық үш топтың жауаптарын тыңдап, кері байланыс беру. 

ІІІ. (f)  Оқушыларға жаңа тақырыпты қаншалықты меңгергенін тексеру үшін  Microsoft Power Point арқылы алдын-ала дайындалған сұрақтар қойылады. Оқушылар жауаптарының дұрыстығын бірден біліп отырады. Сыныптағы оқушылардың көпшілігі қателескен жағдайда, мұғалім қолдау көрсетеді.

Астрономияда «Спектр-жарқырау» деген атпен белгілі Герцшпрунг-Рассел (HR) диаграммасын презентация арқылы түсіндіріледі.

Бұл диаграмманы Э. Герцшпрунг (1873-1967) және Г.Рассел (1877-1957) бақылаулар жүргізу нәтижесінде жасаған. Диаграмма жұлдыз бетіндегі температураның немесе оның спектрлік класының жарқырауына тәуелділігін көрсетеді. Жұлдыздың массасы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым ол қатты жарқырайды.

Жұлдыздардың түрлі типтеріне арналған Температура 

2500-ден 50 000 К-ге дейін. Жұлдыз спектрлерінің бірқатар сипатты ерекшеліктері бойынша латын әріптерімен белгіленген спектралдық кластарға бөлінген және температураның кемуіне сәйкес келетін тәртіпте орналасқан: 

О, В, A, F, G, К, М.

Жұлдыздардың спектріндегі сызықтар оның температурасын анықтайтын спектрлік типке сәйкес келеді:

    (ЫСТЫҚ)      O  B  A     F  G  K     M    (САЛҚЫН)

• 1.      Жұлдыздың қай түрі ең ыстық? сұрағы қойылады.

            A.  M жұлдыз

            B.  F жұлдыз

            C.  A жұлдыз

            D.  K жұлдыз 

Жауабы: С ( ұсынылған нұсқалар ішіндегіА жұлдыз)

• 2.      Жұлдыздардың қалай жіктелетіні түсіндіріледі:

Жұлдыздар спектрлік тип және жарқырауы бойынша жіктеледі:

            I    - аса алыптар

            II   - жарық алыптар

            III  - алыптар

            IV  - субалыптар

            V   - бас тізбек

Мысалы:        Күн     -  G2 V

                        Сириус -     A1 V

                        Центаврдағы Проксима - M5.5 V

                        Бетельгейзе - M2 I

• 3.      Неліктен кейбір қызыл жұлдыздар соншалықты қатты жарқырайды? Өйткені олар үлкенірек!

Ең үлкен қызыл жұлдыздардың өлшемдері: 1000 

Ең кіші қызыл жұлдыздардың өлшемдері: 0,1 

• 4.      Неліктен жұлдыз массасы оның ең басты қасиеті болып саналады?

Массасы жоғарырақ жұлдыздың қысымы мен температурасы үлкенірек. Жоғары температура термоядролық реакция жылдамдығын жоғарылатады, жұлдыз жарығырақ болады

ІV. Өзіндік жұмыс. Есептер шығару

Тапсырма дескрипторлары:

1. Есептің шартын дұрыс жазу
2. Қажетті формуланы дұрыс тауып жазу
3. Жауаптарын негіздеу

1. . Полярлы жұлдыз (магнитудасы 2,0) аспандағы ең жарқын жұлдыз болып табылады, бірақ біз көргеніміздей, бұл айырмашылық шын мәнінде Сириуске тиесілі (магнитуда-1,5). Сириустың жарықтығы полярлық жұлдыздың жарықтығына қалай сәйкес келеді?

(1 ұпай)

2. Сириус Вегетан қарағанда қанша рет жарық екенін есептеу үшін жоғарыда келтірілген кестедегі мәндерді пайдаланыңыз.

(1 ұпай)

3. Егер көрінетін шама жұлдызының жарықтығы 0 тең болса2,52 3 1028 Вт м^-2, полярлық жұлдыздың жарықтығы қандай?

(1 ұпай)

4. Жарықтығы 13*10 ^-10 Вт м^-2 жұлдыздың көрінетін жұлдыздық шамасын  есептеңіз. Егер 0-жарықтығы 2,52 × 10²⁸ Вт м^-2 болса

(1 ұпай)

5. M = 25 қарағанда M = 1 жұлдыз қаншалықты жарқын?

(1 ұпай)

6. Полярлық жұлдыздың көрінерлік шамасы 1,99, ал Бетельгейзенікі 0,41 . Полярлық жұлдыздан Бетельгейзе қаншалықты жарқын?

(1 ұпай)

VI. Үйге тапсырма. «Жұлдыздарды топтастыру. Жұлдыздардың жарықтылығы» тапсырма орындау.

VII. Рефлексия

1. Жұлдыздыңтүсінегебайланысты? 
2. Жұлдыздарспектрлерініңайырмашылығыныңбастысебебінеде? 
3. Жұлдыздыңжарығынегебайланысты?
4. Көрінетінжарықтықпенжұлдызғадейінгіқашықтықтыөлшейотырып, бізалдыменқандайқасиеттердіанықтаймыз?

Презентация

Бейне материал «Герцшпрунг-Рассел диаграммасы» (ұзақтығы 1.33 мин):

Презентация

Таратпа материал.