Бала барлық үлгі-өнегені өзі шыққан отбасы мен ата-анасынан алады. Оның азаматтық келбеті, мінез-құлқы жанұядағы жандардың күшті ықпалымен қалыптасады. Аяғын апыл-тапыл басқан сәби алғашқы қылықтарын ата-анасынан, аға-апаларынан көрген, үйренген үлгі бойынша жасайды. Не көрсе соны үйренуге, не естісе, соны айтуға тырысады.
Сондықтан да баланың алдында ата-ана үлкен жауапкершілік сезіну керек.
Ата-аналардың балалармен қарым-қатынасы туралы атақты педагог В. А Сухомлинский былай дейді: «Біз өз балаларымыздың құлағына нені сіңіріп, нені үйреткенімізден гөрі, өзіміз кім, біз қандай ой-ниеттеміз, сезім-түйсіктеріміз, тілектеріміз не, өзіміз үшін нені жақсылық, нені жамандық деп түсінеміз – міне осылар арқылы балаларымызды көбірек тәрбиелейміз». Сіздер өз балаларыңызды өздеріңіздің әр қадамдарыңызбен, әр қылықтарыңызбен тәрбиелейсіздер; ол-ол ма, тіпті өзіңіз үйде жоқта да тәлім бересіз. Егер сенің балаларыңды жамандаса, демек сенің өзіңді де жамандағаны.
Анаң мен әкең мейірімсіз, қатыгез болсаң, өзіңнің балаларың да сондай болмақ. Балаларыңа сенің беруге тиісті ең қымбат және өте қиынға түсетін бақыт – бұл адамдар үшін еңбек ету бақыты.
Жанұядағы еңбек тәрбиесі – барлық тәрбиенің негізі ретінде үздіксіз жүргізіліп жатқан процесс. Еңбек адамды мақсатқа, бақытты өмір сүруіне себепші болады. Сондықтан еңбек тәрбиесі-жанұя бақытының негізі.
А.С. Макаренко: «адамның болашақ мамандығы үшін ең маңызды нәрсе-жанұядағы еңбек тәрбиесі.», -дейді. Баланың еңбекке араласуы мүмкіндігінше ертерек басталуы тиіс, өйткені бала еңбегі оның адамгершілік қасиеттерін қалыптастыратын ең қуатты негіз болып табылады». дейді.
В. А Сухомлинский «Еңбек адамның екінші анасы дейді» - халық.
Әрбір ата-ана баласының тәртіпті, кішіпейіл, еңбекке бейім боп өсуіне сәби жасынан ықпал етуі керек. Балаға жүктелетін жұмыс олардың шамасына лайықты болуы керек. Баланы 4-5 жасынан үй шаруасына көмектесуге үйреткен жөн. Мысалы ер балаларға су әкелу, малға шөп салу, қыз балаларға ыдыс-аяқ, еден жуу, үй жинау жұмыстарын тапсыру керек. Баланың тапсырылған жұмысты орындау кезіндегі сәтсіздігі үшін оған ұрсып, жігерін жасытуға болмайды, сол бала басқа бір жұмысты ұқыпты, ынталы орындауы мүмкін. Сондықтан жұмысты ата-ана әр баланың шамасына, икеміне лайықтап тапсыруы керек. Бұл жерде ата-ана жазалау, мадақтау сияқты тәрбие тәсілдерін орынды да, әділ және кішіпейілділікпен қолдануы қажет.
Жанұядағы еңбек тәрбиесі- баланың мінез-құлқының қалыптасуына себепші болатын негізгі фактор. Жақсы ұйымдастырылған, қолдауын тапқан, нәтижелі еңбек, баланы қуантып, оның сенімін арттырады, адамгершілік сезімін дамытады.
Еңбек баланың ата-анаға, ата-ананың балаға сүйіспеншілігін нығайта түседі. Сүйіспеншілік- адамгершіліктің алдынғы нышаны. Адамгершілік туа бітпейді, ол тәрбиенің ықпалымен қалыптасады.
Ұлы жазушы А. П Чехов: «адам барлық жағынан да сұлу болуы керек»-дейді. Жанұяда ата-ана баланың таза киініп, таза жүруі мен қатар оның әдепті болуын талап етеді. Әдептілік эстетиканың негізгі бір саласы. Эстетикалық тәрбие жанұяда баланың әсемдік түсіну қабілетін дамытудан басталады.
Баланың асыға күтетін қуаныштарының бірі – мектеп табалдырығын аттау, оқушы болу. Осы орайда ата-аналар алдында тұратын міндет те үлкен. Баланы мектепке оқушы болуға дайындау қажет. Ата-аналар ерте бастан баласына адамды оқуға, жазуға, дүниетануға үйрететін, ел ардақтайтын азамат болуға тәрбиелейтін мектеп екендігін айта бергені жөн.
Кейбір ата-ана өз жұмыстарымен болып, баласының бос уақытта немен шұғылданатынымен, достарының кім екенімен шаруасы болмайды, көпшілігі бұл мұғалімнің жұмысы деп есептейді. Әрбір ата-ана мұғаліммен тығыз байланыста болғаны жөн, онсыз жақсы нәтижеге жету мүмкін емес. Ата-ана мен мұғалім бірлесіп жұмыс істегенде ғана бала бойына ізгі қасиеттерді толығынан сіңіруге болады.
Мұғалім сыныбындағы әр баланың мінез-құлқындағы ерекшеліктерді, оны не қызықтыратынын, немен шұғылданғысы келетінін туралы өте жақсы біледі. Кейде өз баласының бойындағы осындай ерекше қасиеттерді ата-ана дер кезінде байқамауы мүмкін, сондықтан ата-ана мұғалімнен баласының жағдайын жиі біліп тұруы керек. Баланы жақсы көру –барлық ата-анаға тән қасиет. Алайда тек жақсы көру балаға жақсы тәрбие бергендік болып есептелмейді. Ата-ананың ең ардақты міндеті-бала бойына жақсы қасиеттерді сіңіре беру, күн сайын емес, сағат сайын бала оқуын, еңбегін, ойынын, жолдастарымен қарым-қатынасын үнемі, шаршамай, ерінбей бақылап жақсылыққа жөн сілтеу.
Балалардың үлкендерден көшіретінін ұмытпайық. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген осыдан қалған. Бала – біздің болашағымыз, өміріміздің жалғасы, сондықтан бала тәрбиесі ата-анадан жауапкершілікті талап етеді. Бала Отанына қызмет етсін десек, халқына адал, бақытты болып, өмірде өз орнын табуын естен шығармай, үнемі көңіл бөліп отыру қажет-ақ.
