Аңдатпа: Бұл мақалада ағылшын тілін оқытуда ойын әдісін қолданудың тиімділігі қарастырылған. Сонымен қатар ойын тәсілін пайдаланудың мақсаттары мен түрлеріне талдау жасалынған, ашып көрсетілген. Өйткені шет тілін үйренуге ынталандырады және олардың дамуының барлық аспектілеріне әсер етеді: сезім, сана,мінез-құлық. Ойынға негізделген әдіс ағылшын тілін оқытуда дамуға үлкен септігін тигізеді.
Кілт сөздер: ойын әдісі, дағды, оқушы,қызығушылық, оқыту тәсілі
Ағылшын тілін оқытуда ойын әдісі – балаларды еңбектенуге ынталандырудың және олардың ағылшын тілін үйренуге деген қызығушылықтарын арттырудың тиімді әдістерінің бірі. Ағылшын тілін оқытудың соңғы дамуымен сабақтағы ойындардың рөлі әртүрлі аспектілерде талқыланды. Ойынға негізделген әдіс арқылы оқу мақсаттарына оңай қол жеткізіледі. Мұғалімнің нұсқаулығы бойынша оқушылар білім алып, қабілеттерін жетілдіре алады. Сонымен, ағылшын тілін оқытудағы ойын тәсілі де оқушылардың оқу қызығушылықтарын ояту және оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында ағылшын тілін оқытуда қолданылатын маңызды оқыту әдісі болып табылады.
Ойындарды оқытудың негізгі функциясын келесідей сипаттауға болады: оқушылардың оқуға қызығушылығын тиімді түрде ояту, оқушылардың интеллектінің дамуына ықпал ету және оқушылардың жаңашылдық қабілетін үйрету.
Тіл үйрену – қиын жұмыс. Тіл үйренуде бұл әдісті қолданудың көптеген себептері бар.Мысалы: когнитивтік , лингвистикалық.
Шетел тілі сабағында ойындарды пайдаланудың мақсатын атап өткім келеді. Алты негізгі мақсат бар:
1. белгілі бір дағдыларды қалыптастыру;
2. белгілі бір сөйлеу дағдыларын дамыту;
3. қарым-қатынас жасауға үйрету;
4. қажетті қабілеттер мен психикалық функцияларды дамыту;
5. таным (тілдің өзін қалыптастыру сферасында);
6. сөйлеу материалын есте сақтау.
Пенни Ур ойындар визуалды және дыбыстық арналарды пайдаланады, сонымен қатар тіл өндірісін белсендіреді және физикалық қозғалысты жақтайды деп түсіндірді. Ойынға негізделген оқытудың көптеген жақтаушылары болды. Джон Локк ойындар мектептегі оқудың ажырамас бөлігі болды деп есептеді, өйткені олар белсенді және позитивті оқу тәжірибесін қамтамасыз етті. Джордж Герберт Мид олардың балалардың салауатты әлеуметтенуі үшін маңыздылығын мойындады. Ойындар арқылы балалар еліктеуді үйренді және әртүрлі әлеуметтік рөлдерге ие болды. Әрине, Жан Пиаже ойынның когнитивті дамудағы маңыздылығын атап өтті. Ойындар қызықты, ал балалар ойын ойнағанды ұнатады. Ойын контексті шет тілін балаларға пайдалы етеді.
Ойындарды санаттарға бөлу қиын, оның көптеген классификациясы бар. Хэдфилд ойындарды жіктеудің екі әдісін түсіндіреді. Біріншіден, ол тілдік ойындарды екі түрге бөледі: лингвистикалық ойындар және коммуникативті ойындар. Лингвистикалық ойындар дұрыс антонимді жеткізу сияқты дәлдікке бағытталған. Сонымен қатар, коммуникативті ойындар ақпарат пен идеялардың сәтті алмасуына бағытталған, мысалы, екі адамның бір-біріне ұқсас, бірақ дәл ұқсамайтын екі суретінің арасындағы айырмашылықты анықтау. Тілдің дұрыс қолданылуы әлі де маңызды болғанымен, коммуникативті мақсатқа жету үшін екінші орында. Сонымен қатар, ойындар арқылы тыңдауды, сөйлеуді, оқуды және жазуды жаттықтырудың көптеген жолдары бар. Оқушыларды ойынға қатыстыру үшін ойын түрлерін байыту өте маңызды, тіпті ең қызықты ойын жиі ойналғанда қызық болмайды.
С.В. Кулневич пен Т.П. Лакоценина ойындардың келесі классификациясын ұсынады:
- Game exercise
- Travel game
- Storyline
- Word-search
Ойындар тіл оқу бағдарламасында әртүрлі рөлдерді атқара алады. Дәстүр бойынша, ойындар тіл сабағында сабақтың басында қыздыру, сабақтың соңында қосымша уақыт болған кезде толтыру немесе әртүрлілік қосу үшін оқу бағдарламасына анда-санда араластырылған дәмдеуіштер ретінде пайдаланылды. Мұның бәрі жақсы, бірақ ойындар да тіл курсының маңызды бөлігін құра алады. Презентация-тәжірибе-өндірістік шеңберде ойындар белгілі бір тілдік элементтерді жаттықтыруға немесе тілдің коммуникативті шығуына арналған болуы мүмкін. Сол сияқты, ойындарды бұрын үйретілген тілді қайта қарау және қайта өңдеу әдісі ретінде де пайдалануға болады.
Ойын таңдау кезінде мұғалім тілі мен қатысу түрі бойынша сыныпқа сәйкес ойынды табуды мұқият қадағалауы керек. Тілдік ойындардың көтеген түрі бар. Сондықтан мұғалімдердің таңдауы әртүрлі. Дегенмен, белгілі бір сыныпта қандай ойынды қолдану керектігін және қандай ойын өз оқушылары үшін ең қолайлы және сәтті болатынын шешуде мұғалімдер көптеген факторларды ескеруі керек.
McCallum (1980) ойынның көптеген артықшылықтары бар екенін түсіндіреді. Мысалы:
1. оқушылардың назарын нақты құрылымдарға, грамматикалық үлгілерге және сөздік элементтерге аудару.
2. бекіту, қайталау және байыту қызметін атқара алады.
3. баяу және жылдам оқитындардың бірдей қатысуын қамтамасыз ету.
4. оқушылардың жеке жасына және тіл деңгейіне сәйкес реттелуі мүмкін.
5. салауатты бәсекелестік атмосферасына ықпал ету, шығармашылықпен пайдалануға мүмкіндік беру
күйзеліссіз жағдайда табиғи тіл.
6. тілді оқытудың кез келген жағдаяттарында және дағдылардың барлық салаларында (оқу, жазу, сөйлеу немесе тыңдау) қолданылуы мүмкін.
7. мұғалімге дереу кері байланыс жасау.
8. мұғалімнің минималды дайындығы үшін оқушылардың максималды қатысуын қамтамасыз ету
Зерттеулерге сәйкес, мұғалімдер оқушылардың ерекшеліктерін ескеруі керек: олар кәрі немесе жас, байсалды немесе жеңіл ойлы, оқуға деген ынтасы жоғары немесе жоқ. Олар сондай-ақ ойынды қашан пайдалану керек, себебі ойынды таңертең немесе түстен кейін, дүйсенбіде немесе жұмада пайдаланудың арасында үлкен айырмашылық бар. Сонымен қатар, мұғалімдер оқушылардың өздерін жайлы сезінуіне және әрекетке қосылғысы келетініне көмектесу үшін кейде ойнап, шамадан тыс әрекет ете алуы керек. Бұл мұғалімдер ойын мен оның мақсатын жете түсініп, ойынды басқара алуы керек дегенді білдіреді. Мұғалімдердің барлық талаптарына сәйкес келетін ойын табу өте қиын. Кейбір ойындарды оқушылардың тіл деңгейіне, табиғатына және ерекшеліктеріне сәйкес қабылдау қажет. Ең бастысы, ойын оқушыларға қызықты да, білім де бере алатын жағдайда қолданылуы керек, әйтпесе олар уақытты босқа өткізеді.
Уақыт шектеуі маңызды. Ойынның қызықты болуы уақытына байланысты. Егер оқушы сұраққа жауап беруге көп уақыт жұмсаса, басқа оқушылар жалығып, қызығушылығын жоғалтады. Уақыт шектеулерін орнатудың әртүрлі жолдары бар. Кейбір мұғалімдер «жұмыртқа таймерін» немесе ұқсас құрылғыны пайдаланғанды ұнатады, ал басқа мұғалімдер қолдарында «үшке дейін санайды». Бұл әдістердің негізгі кемшілігі оқушылардың кез келген формада өзара әрекеттесуіне мүмкіндік бермейді.
Бұл жүйенің үлкен артықшылығы мұғалімге нақты бөлінген уақыт көлемінде көп икемділік береді. Жылдамырақ үйренушілер жылдам кері санақ тапсырмасына ие болуы мүмкін, ал баяуырақ оқушылар сұраққа жауап беруге қосымша уақыт алады. Бір қарағанда, бұл аздап әділетсіз болып көрінгенімен, оқушылар үшін тиімді. Егер ойын шынымен қызықты болса, мұғалімге санаудың қажеті жоқ. Оқушылар ойындарға қуана қатысады. Жауаптардың ұзақтығына қарай мұғалім өткен уақытты да өзгерте алады.
Ойындар балалар шаршамайтын немесе жалықтырмайтындай мазмұнды және әртүрлі болуы керек. Белгілі болғандай, ең жақсы ойындарды ұзақ уақыт ойнау мүмкін емес. Оқушылар жаңа немесе басқа нәрсе ойнағанды ұнатады. Мұғалімдер ойындарды жиі жасауы керек. Есімдерді қысқа және есте сақтауға оңай жасаңыз. Мысалы, егер «Жыландар мен баспалдақтар» ойны болса оны «Жыландар» деп атаңыз. Сонымен қатар, ойын басталғаннан кейін мұғалім тілді қолданудағы кейбір қателерді түзету үшін сөзін бөлмеуі керек.
Қортындылай келе, ойын әдістері шет тілін оқытудың тиімді әдістерінің бірі болып табылады, өйткені олардың психологиялық-педагогикалық негізі жеке тұлғаның психикалық дамуына үлкен үлес қосатын ойын әрекеті болып табылады.Ойындар оларға шет тілін үйретуге көмектеседі және еркін атмосфераны қамтамасыз ету арқылы оқушылардың қызығушылығын оятады.Біріншіден, ойынға негізделген әдіс оқушылардың назарын аударуы керек. Өмірдегі ойындардан айырмашылығы, ағылшын тілін оқытудағы ойындардың барлығы білім беру мақсатында қолданылады.Екіншіден, ойынға негізделген тәсіл оқушыларды негізге алуы керек. Бұл принцип оқушыларды сыныптық тәрбиенің ортасына қояды. Бұл мұғалімдердің оқыту функциясын әлсіретпейді, бірақ олардың сыныптағы білім берудегі жетекші және бағалау мәртебесін көрсетеді.Үшіншіден, ойынға негізделген тәсілді алдын ала мұқият дайындау керек. Жақсы құрастырылған оқыту ойындары оқытудың тиімді түрі болып табылады. Күтілетін тәрбиелік мақсаттарды жүзеге асыру үшін мұғалімдер жеткілікті дайындық жасау керек.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Kulnevi4 C.V., Lakocetina T.P. Ne sovsem obychnii urok. 2001.
- Penny, Ur. A Course in Language Teaching: Practice and Theory. Foreign Language Teaching and Research Press, 2010, p. 131-136..
- Stronin, M.F. (2001). Obuchaiushchaia ihra na urokakh anhliiskoho yazyka [Teaching games at the English language lessons]. Moscow: Prosveshchenie
- McCallum, G. P. (1980). 101 word games: For students of English as a second or foreign language. Oxford: Oxford University Press.
- Gülin YOLAGELDİLİ, Arda ARIKAN. Effectiveness of Using Games in Teaching Grammar to Young Learners, Elementary Education Online, 10(1), 219-229, 2011. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr
