Аннотация
Оқыту немесе оқу диалогы өзіндік ерекшелігі бар қатынас құралы.Бұл балалардың өзара қатынасы, мұғалім мен балалардың, балалармен оқытушы арасындағы қатынас. Оқу үрдісі тілдесу арқылыжүзеге асады. Қазіргі заман оқушысы оқу бағдарламасының білім,білік дағдыларын меңгеру ғана емес, білімді өз бетімен іздеп, оқып үйренуі керек. Ол өзінің оқу қызметін ұйымдастыра отырып, оқу оқуға дайындығын және оқуға икемділігін жоспарлауы тиіс.Оқушы мен оқытушының бірлескен оқыту әдісі монологтан диалогқа қарай ауысуы қажет. Диалог ағылшын тілі пәнінде оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосады. Зерттеулерде ересектермен интерактивті қарым-қатынас пен достарымен бірігіп жүргізілген жұмыстың балалардың оқуына және когнитивті дамуына әсер ететіндігі айтылған. Оқушылар жұмыстарын, хабарламаларын, жобаларын, презентацияларын сыныптың алдында қорғап, өзіндік сөйлеу мәдениетін қалыптастырады.
Кіріспе
Қазіргі таңда оқушылырдың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу дағдыларын дамыту бүгінгі күннің басты талабы болып табылады. Шет тілдерін дамыту тіл үйретудегі қарым қатынас құралын іске асыру оқушылардың тілін дамыту лексикалық және грамматикалық тұлғаларды меңгерту, оларды сөйлемде қолдану дағдыларын қалыптастыру. Сөз, сөз тіркесі, сөйлем арқылы тілдік әрекетке жетелеу болып табылады. Сөйлеу үшін жеткілікті, белсенді қоры болуы керек. Себебі сөздік қоры мол адам өз ойын екінші адамға жеткізуге қиындық
тудырмайды.
Жалпы орта білім беретін мектептерде ағылшын тілін оқытудағы негізгі және жетекші мақсат-бүкіл оқу процесін анықтайтын коммуникативті мақсат болып табылады. Сөйлеу қарым-қатынасының негізгі формаларының бірі-диалогтық сөйлеу. Зерттелген шет тілінде диалогтік сөйлеуді дамыту қазіргі педагогика ғылымының өткір мәселелерінің бірі болып табылады. Соңғы уақытта пайда болған бірқатар зерттеулер, мақалалар, оқулықтар осының дәлелі болып табылады. Осыған қарамастан, бұл проблема одан әрі әдістемелік шешуді қажет етеді, өйткені диалогтық сөйлеуге қойылатын заманауи талаптар - оқушыларды зерттелетін шет тілінде сөйлесуге үйрету әрдайым бола бермейді және толығымен орындалмайды.
Қалыптасқан жағдай диалогтік сөйлеуді оқытудың неғұрлым ұтымды әдістемесін жаңа ізденісті қажет етеді, онда қажетті практикалық нәтижелерге ең аз уақыт пен күш жұмсау арқылы қол жеткізіледі, ал оқу процесінің өзі оқушылар үшін қызықты болады.
Ағылшын пәнінде оқушылар диалог әдісін қолдана отырып талқылау, білімді бірлесіп құру, түсіну мен дағдыларды қалыптастыру арқылы білім алады. Оқушылар сұрақтар қою арқылы, тақырып бойынша өз ойларын айтуға мүмкіндік алады. Өзара талқылау арқылы түрлі ойлар болады, сұхбаттасу арқылы өз ойларын дәлелдеуге тырысады. Диалогтік тәсіл ағылшын тілі пәнінде оқушылардың ашылуына, ойын еркін жеткізуіне, сөздік қорының молаюына көмектеседі.
Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне ықпал ететінін атап көрсетті. Выготский кіші жастағы балаларда когнитивті даму әрекеттері әлеуметтік қарым-қатынас үдерісінде, яғни анағұрлым қабілетті оқушылармен араласу, қорашаған ортамен өзара қарым-қатынас жасау арқылы оқушыларды ересектерше ойлау әдісіне үйрету кезінде қалыптасатын оқушы ретінде суреттейді. Сонымен қатар Выготский когнитивті дамудың, оқушылар өздерінің «Жақын арадағы даму аймағында» жұмыс істесе жақсаратындығын атап көрсеткен.
Диалог барысында оқушылар нәтижеге жету үшін күш жұмсайды және Мерсер (2000) сипаттағандай білімді бірлесіп алуда және «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер болып табылады. Пікір алмасу оқушылармен диалог құру арқылы жүзеге асады.
Ағылшын тілі пәнің оқытуда диалог:
- шет тілін (тілдік материалды) меңгеру құралы ретінде;
- шет тілі бойынша бүкіл оқу процесін ұйымдастыру нысаны ретінде;
- оқу процесінде меңгеру қажет сөйлеу әрекетінің бір түрі ретінде.
Сөйлеу әрекетінің заманауи теориясы диалогты әлеуметтік-сөйлеу қарым-қатынасының бір түрі, бірлескен қызмет процесінде адамдар арасындағы ынтымақтастық пен өзара түсіністіктің негізі ретінде қарастырады. Диалогтік сөйлеу іс-әрекет мотивтерінің әсерінен қалыптасады. Оның белгілі бір мақсаты мен міндеті бар. Диалогтік сөйлеудің бірлігі, монолог сияқты, сөйлеу актісі немесе сөйлеу әрекеті болып табылады.
Диалогтық оқыту педагогикалық тәжірибемде
Егер сабақ үдерісінде диалогтық оқыту тәсілі тиімді қолданылса,
тілдік қарым –қатынасқа түсіретін тапсырмалар жүйелі пайдаланылса, онда оқушылар тақырып бойынша сындарлы сөйлеуге ынталанады, сауатты жазуға машықтанады, олардың ағылшын тілінде сөйлеу мәдениетінің деңгейі артады.Диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосады. Зерттеулерде ересектермен интерактивті қарым-қатынас пен достарымен бірігіп жүргізілген жұмыстың балалардың оқуына және когнитивті дамуына әсер ететіндігі айтылған. Оқушылар жұмыстарын, хабарламаларын, жобаларын,презентацияларын сыныптың алдында қорғап, өзіндік сөйлеу қалыптастырады. Өткізілген тәжірибе нәтижесінде диалогты оқыту оқушылардың тілдік қорының молаюына, құзыреттілігінің дамуына жақсы әсер етеді.
Іс- тәжірибеме диалогты оқытуды сабақ үрдісіне енгізу шарттарының енгізу мақсатында деректер жинадым, әр оқушының ерекшелігін жеке басының құндылықтарын ескере келе, оқушылардың басқа оқушылармен әртүрлі қарым– қатынасқа әңгімелесу, диалогқа түсе алу бейімділігін анықтадым. Диалогтің өзі сабақ өту кезінде әр түрлі әдіс арқылы жүзеге асатының сабақ беру барысында білдім. Мысалы : сұрақ — жауап, рөлдік ойын, тапсырманы орындату, жұптық жұмыс, диалогтік мәтінді оқу.
Мысалы: сұрақ — жауап әдісі — ағылшын тілі сабағында оқушылардың ынтасын арттырады, қызығушылығын оятады. Әрбір жаңа сабақты бастамас бұрын жаңа тақырыпқа байланысты кіріспе сұрақ жауап дайындалады.
Сонымен қатар, оқушыларға әр түрлі деңгейдегі сұрақтарды қою (thick and thin question). Мысалға сұрақтарды «who? what?» демей, «why?, why do think so? деп қою арқылы оқушының ойлауына түрті болуға болады. Ой шақырусұрақтары
- Do you like to go to the cinema?
- How often do you go to the cinema? (once a week, twice a month, never, etc.)
- What kind of films do you like the most?
- Can you name some popular films made in Kazakhstan?
- When did you last go to the cinema and what film did you see?
Оқушылардыңсұрақ-жауапдағдыларынқалыптастыруүшін «Шынжыр», «Сұрақтаршеңбері», «Онсұрақ», «Серпілгенсауал» әдістерінпайдалануғаболады. «Венндиаграммасы» әдісіарқылыоқушыныңсұрақтарғанақтыжауапбереотырып, екінәрсенісалыстырып, ортаққасиетінежан-жақтыкөзжеткізетінінкөругеболады.
Сабақтыбекітугежәнеүйтапсырмасынақолдануғаболатынәдістер: «Ыстықорындық» – Біроқушыалғашығыпөзпікірінайтыпжәнетақырыпбойыншасұрақтарғажауапбереді. Сұрақтыанағұрлыммазмұндықылуүшін, оқушыларбелгілібірпікірбойыншабірлесіпалғашығыпсөйлейалады. Мысалы, оқушыларбелгілібіррөлдінемесеадамдысомдайалады (мысалы, ГордонБрауннемесежалғызбастыжасана).
«Алтынбалық» – барлықсыныпалдындаөзпікірінбілдіргеніболмаса, қалғанжағдайда «ыстықорындық» сияқты. Оларалтынбалыққаарналғанаквариумдаотырады, басқаларыоларғасұраққойып, түсініктемеберудіталапетеаладыжәнет.б.
«Question Race» Сұрақтарсайысы
– Бұлойынныңшарты:
– Мұғалімсолсабаққақатыстысұрақтарқойылады. Осысұрақтароқушыларғатаратылыпберіледі. Оқушыларсолсұрақтарғадұрысжауапберукерек. Мысалыжылмезгілдерінөткенкездесуреттерарқылыдамынадайсұрақтарарқылықолдануғаболады.
– How many seasons are there in a year?
– What are they?
– How many months are there in a year?
– What are they?
– What season is it now?
– What month is it now?
– How many days are there in a week?
– What are they?
Осы сұрақтар арқылы оқушылардың сөйлеу қабілеттері артып, сөздік қорлары молайып,сабаққа деген қызығушылығы артады.
Балалардың ойлау қабілетін барынша жоғары деңгейде дамыту үшін сұрауды қолдануға қатысты менің түсінігімде болған өзгерістер:
- бірден көп сұрақ қоймау
– оқушыларға ойлауға уақыт беру
– орынсыз сұрақтар қоймау
– ойлауды дамыту үшін проблемалық сұрақтар пайдалану
– оқушылардың жауап беру ниетін басатын сұрақтарды қоймау.
– оқушылардың алдыңғы жауаптарына сай сұрақтар құрастыру.
Рөлдік ойындар – сабақ үдерісін жандандырып, тілді үйренуге деген қызығушылықты арттырады. Рөлдік ойындардың басты қызметі шынайы, дайындықсыз сөйлеуге қажетті ахуалды туғызу. Тіл үйренушілер сөйлеу жағдаятына ене отырып, тілді қатынас құралы ретінде пайдалануға ұмтылады. Ойынды өткізу үшін тіл үйренушілердің психологиялық дайындығын қалыптастыру маңызды компонент болып табылады. Оқушылар ситуацияны толық қабылдап, өзін еркін сезінуі қажет.
Рефлексия қазіргі заман мұғалімінің кәсіби біліктілігі мен педагогикалық құзіреттілігінің негізігі компоненттерінің бірі болып саналады. Шет тілдер сөздігінде рефлексия ой електен өткізу, өзін өзі тану, өз өзіне есеп беру деген сөз. Бұл адамның өз іс әрекетінің заңды түрде жүзеге асуының теориялық формасы.
Рефлексияны әр түрлі жүзеге асыруға болады, сабақтың соңындаң әр тақырыптың соңында, сабақ этаптарының арасында, тарау соңында. Ол ақырындап оқушының ішкі рефлексиясына ұласу керек.
Рефлексияның төмендегідей түрлері бар:
- оқуматериалыныңмазмұныныңрефлексиясы
- көңіл-күйжәнеэмоционалдықжағдайдыңрефлексиясы
- іс-әрекетрефлексиясы
Рефлексияныңбұлтүрлерінжеке,топтық, жұптықтүрдеөткізугеболады.
Төмендебірнешемысалдаркелтірейік:
1. Оқуматериалдарыныңмазмұныныңрефлексиясы.
Оны мұғалімоқушыларөткенматериалдыңмазмұнынқалайтүсінгенінанықтауүшінқолданады.
Ақталмағансөйлемтәсілі (тезис):
got acquainted with….
During today’s lesson we have
Found out……
Аяқталмағанфразаларсабақтақырыбынадабайланыстыболуымүмкін.
– Alexander Bell was a man …
– A dictionary is a book…
2.Сабақмақсатынажетурефлексиясы.
Сабақмақсатытақтағажазылып, сабақсоңындаталқыланады.
Understand the information…
know how to give arguments…
Now I <
can say my opinion on… еtc.
3. Think wane (синквейн) 5 жолдық өлең
• Біріншіжол- тақырыпатауы;
• Екіншіжол – тақырыптыекісөзбенсипаттау,– белгінемесесынесіммен;
• Үшіншіжол – осытақырыптағыіс-әрекеттіүшсөзбенсипаттау, етістікпен;
• Төртіншіжол – төртсөздентұратынфраза, тақырыпқақатысты;
• Бесіншіжол– синоним, тақырыптыашатын.
Бұлжұмыстүріндеәроқушыөзойын, алғанәсерінбілдіреді.
Мысалы: Michael Jackson
Handsome ,talented
Sings, dances, loves
King of pop music
A famous star.
Аталғанәдістердіңбірнешеуібірсабақтақолдануғаболады.
МысалыҚазақстанменҰлыбританияелдерініңұлттықтағамдарытуралымәтіндердіоқушыларЖИГСОәдісіменталқылап, Венндиаграммасыарқылыұқсастықтарыменайырмашылықтарытуралыайтса, даяшыменкелушіарасындағы рөлдікойындыойнаудыберілгентірексөздердіпайдалануарқылы орындадыжәнесөздіктісуреттерарқылыайтты, алсабақтықорытындылаудыбіріншітопқа «Бесжолдыөлең» әдісін, екіншітоп «Бірсөз, бірсөйлем» әдісінқолдануарқылыжүргіздім.
Қорытакеле, әңгімелесупәрмендіқұралболыптабылады, оныңкөмегіменмұғалімоқушылардыңоқуүдерісінқолдайжәнедамытаалады. Сыныптадиалогтіпайдалануарқылымұғалімдероқушылардыңбілімсапасынаерекшеоңәсеретеалады. Оқушылардыңбіліміменойлауқабілетінзерттеугешынайыұмтылуоқуүдерісінебарыншақызықтыруүшінынталандыруболыптабылады.
Диалогтік идея тәсіліне сәйкес, сауалнама мен топтық жұмыс оқушылардың оқуын жақсартуға қабілетті.
Сұраққоюарқылымұғалім:
- оқушыларды тақырып бойынша және сындарлы сөйлеуге ынталандырады
- оқушылардың шынайы қызығушылығы мен сезімдерін анықтайды
- білімге құштарлықты дамытады және зерттеуге ынталандырады
- оқушыларға білімін қалыптастыруға және вербалдандыруға көмектеседі
- оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауына ықпал етеді
- оқушыларғасынитұрғыданойлауғакөмектеседі
- оқушылардыңбір-біріненүйренуіне, басқаоқушылардыңидеяларын
құрметтеуінежәнебағалауынаықпалетеді.
Мұғалімдерсабақбарысындасауалнаматүріндегікерібайланысәдісінқолданадыжәнесабақбарысындакөптегенсұрақтарқояды.
Өткізгенсабақтарымдасыныпоқушыларыныңөзарабіліміндамытумақсатындабірлескенсұхбатынан: оқушыларбірін – біріоқытады, пікірлеседі, ой бөліседі, әңгімелеседі.
түрі(әңгіме-дебат, кумулятивтік әңгіме, зерттеушілік әңгіме) екеніне көзіміз
диалогты оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдануда, оқушылардың сөйлеу мәдениеті дамитынын бақыладық.
Бұның бәрі де диалогтық оқыту әдістері негізінде жүзеге асып отырады. Оқушылардың тілдік қорын молайтуға, білім деңгейін көрсете алуына, білімін әділ бағалауына оң әсерін тигізетініне сенімім мол. Жаңаша ізденіс, жаңаша көзқарас жалғасын тауып, ел ертеңі келешек ұрпақтың білім алудағы жетістікке жету жолында нәтижелі еңбек ететініме сенімдімін.
Ағылшын пәнінде диалогтік оқытуды жүйелі пайдалану барысында оқушы бойында мынандай қабілеттер қалыптасады:
- әңгімегебелсендітартылуы
- тақырыптүсінукөмегіболуы
Білімсапасынарттыруда осы қабілеттерқажетекенінекөзімжетті. Зерттеушіталқылаубарысында «сен не ойлайсың?», өзпікіріннегіздейтін «...сондықтан, меносылайойлаймын» сөзтіркестерінқолданаотырып, топтықдиалогтарғатүсеалды.
Әлеуметтік ортада осы сөз тіркестерін пайдаланып, әңгімеге түсу үшін, сабақта жиі қолдананады. Сабақ барысында оқушының жеке басының құлшынысы ең алдымен жеке тұлғаның күрделі құрылымының танымдық- шығармашылық компоненттерінің өміршеңдігі анықталды.
Нәтижесіндемынандайміндеттерорындалды:
- Көркемшығармалардыоқуғасүйіспеншіліктеріартуы
- Образғакіру, бар жантебіренісіменағылшын пәнің оқуғамашықтану
- Ағылшын тілінің әдебиетіментанысу
- Ағылшын тілінде көркемшығармалардыоқудаэмоциялық- эстетикалыққабілеттерідамуы
- Оқылғаншығармажайындатүсінікқалыптасаотырып,өзінедегенсеніміартуы
Ағылшын пәнінде диалогтық оқытуды қолдану барысындамынандайдағдыигеругеболатынынакөзімжетті.
- Оқушылардыңдұрыс, шапшаңоқуы;
- Әдебикөркемдегішқұралдардықолданабілуі;
- Кейіпкерлердіңіс- әрекетініңсебептерінанықтайалуы;
- Ақпараттыөзбетіменіздеугеынталануы;
Тілдамытуғақойылатынталаптарқандай
Әрбір оқушы диалогтық оқытудың нәтижесінде мәдениетті сөйлеу, қарым-қатынас жасау үшін нені меңгеру керек деген сұрақ туады.Сөз мазмұнды болуға тиіс.(сөйлемдегі сөздердің мағынасын толық түсіну керек)
а) Сөз арқылы жаңа ұғымдар қабылдау(белсенді ойлау қызметі арқылы жүргізіледі)
Сөз жүйелі болу қажет.(негізгі айтылытын сөзге назар аудару)
Сөз нақты, анық болу керек(сөз, сөз тіркестеріне көңіл бөлу)
Сөз мәнерлі болу қажет.(сезімге әсер ету)
Сөз түсінікті болу қажет.(айтылытын ойды дәл жеткізу)
Мұғалім әр сабақта оқушыға жағдай жасап технологияларды жүйелі қолданып, оларды шығармашылықпен пайдалана білсе, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге болады. Сондықтан да осындай әртүрлі тіл дамыту жұмысын жүргізу кезінде оқушылардың ой-өрісін дамытуға, терең білім алуларына мүмкіндік туады деп ойлаймын.
