Аннотация: Мақалада медиа білім беру нәтижелерін үйлестіру, медиа білім, медиа құзыреттілік, медиа мәдениет жарқын педагогикалық категориялар қаралады. Медиа менталитетін қалыптастыруы медиа білім берудің жоғары мақсаты ретінде енгізілген.
Түйін сөздер: медиа білім, медиа сауаттылық, медиа білім, медиа құзыреттілік, медиа мәдениет, медиа менталитет.
Медиа білім дегеніміз емес пе? Оның мәні мен сипаты қандай? соңғы жылдары білім беру орталығында ең даулы сұрақтардың бірі болды. Медиа буын деп аталатын жас ұрпақтың медиа білімі үлкен қызығушылық тудырады және соған сәйкес көп жағдайда сұрақтар үлесі болады: мектепке дейінгі медиа білім берудің мақсаты мен міндеттері жоқ па? нәтижесі қандай болуы керек?
Медиа білім берудің міндеттері: жаңа ұрпақты қазіргі ақпараттық жағдайда өмірге дайындау, әр түрлі ақпаратты қабылдауға, адамға оны түсіндіруге, оның психикаға әсерінің түрлерін түсіндіруге, қарым-қатынас әдістерін меңгеруге үйрету. Техникалық құралдарды қолдану арқылы қарым-қатынның вербальды емес формаларына негізделу. Бұл жағдайда, әрине," білім беру процесіне қатысушылардың теңдігі " идеясы мен медиа сауаттылықты дамытудың этикалық компоненті туралы ұмытпау керек.
Оксфорд энциклопедиясы медиа білім беруді" ақпарат құралдары арқылы оқу өзгеде " деп анықтайды. Медиа білім беру бір уақытта медиа мәтіндердің қалай жасалатынын және тарауын білумен және олардың мазмұнын түсіндіру мен бағалаудың аналитикалық дағдыларын дамытумен байланысты. Ақпарат құралдарын зерттеу (медиа зерттеулер) әдетте медиа мәтіндерді құрудың практикалық жұмысымен байланысты. Медиа білім, зерттеу де медиа сауаттылық мақсаттарына жетуге бағытталған. "Медиа сауатты адамның" медиа мәтіндерді қабылдау, талдау, бағалау және құру, қазіргі әлемдегі ақпарат құралдары жұмысының әлеуметтік-мәдени және саяси контексті қолданатын кодтық және аймақтық жүйелерін түсіндіру кабинеті дамытылған. Қоғам мен әлемдегі мұнай адамның өмірі азаматтық жауапкершілікпен байланысты.
Медиа білім берудің негізгі бағыттары:
1) болашақ мамандардың-журналистердің (теледидар, радио, баспасөз, интернет), кинорежиссерлердің, редакторлардың, продюсерлердің және т. б. медиа білімі;
2) болашақ мұғалімдерді жоғары оқу орындарында, педагогикалық институттарда оқыту, медиа мәдениет бойынша курстар аясында жоғары оқу орындары мен мектептердің мұғалімдерінің біліктілігін арттыру;
3) Қарапайым мектептерде, орта арнаулы оқу орындарында, жоғары оқу орындарында оқитындар мен студенттерге жалпы білім беру шеңберінде медиа білім беру, олар өз кезегінде дәстүрлі пәндермен немесе автономды (арнайы, факультативті, үйме және т. б.) интеграциялануы мүмкін;
4) Қосымша білім беру және демалыс орталықтарындағы (мәдениет үйлері, мектептен мың жұмыс, эстетикалық және көркем тәрбие орталықтары, клубтар және т. б.) медиа-білімі;
5) Теледидар, радио, интернет көмегімен мектеп оқушыларын, студенттер мен ересектерді қашықтан медиа білім беру;
6) Тәуелсіз және Үздік медиа білім (теориялық тұрғаннан адамның өмір бойы жүруі мүмкін).
Медиа білім берудің мақсаты-жастар арасында медиа сауаттылыққа ұлы көзқарасты қалыптастыру, оларды қазіргі ақпараттық қоғамда медиа ақпараттың шығармашылық (креативті) қолданысына айналдыру. Бұл ерекше маңызды, өткен қазіргі қоғамда ата-аналар балалардың электрондық медиа мәтіндеріне, теледидар мен радиоға, интернетке, компьютерлік ойындарға қол жеткізуді бақылай алады. Баланың ақпараттық қауіпсіздігі-отбасының иә, мектепке дейінгі тәрбиенің де міндеті. Медиа білімнің қажеттілігі ақпараттың адам өмірінің барлық салаларына, барлық балалардың өміріне енуіне алаңдық білімін қоғамның сұранына байланысты. Мектепке дейінгі медиалық білімге келетін болсақ, ол мектепке дейінгі педагогика мен жалпы медиалық білім берудің бағыты ретінде ғылыми сипаттамалары жоқ.
Медиа сауаттылықтың мақсаттары, міндеттері мен нақты сипаттамасын анықтамас бұрын, медиа сауаттылықтың үздік білім беру жағдайындағы орнын анықтау қажет деп есептейміз. Осы байланысты белгілі ғалым Б.С. Гершунский "сауаттық - бұл білімнің, кәсіби құзыреттіліктің және адам мәдениетінің қажетті кезеңі. Ол "эмбриондарды", жеке тұлғаның қалыптасуының әрбір кейінгі кезеңдерінің көріністерін сақтауы тиіс " деген тұжырымы бізге маңызды болып келеді. Білім беру нәтижелерінің жалпы педагогикалық схемасы мынадай:"сауаттылық - білім - құзыреттілік - мәдениет - менталитет". Егер бұл схеманы медиа білім беру қызметіне қолдансақ, бұл ұстаным бізге медиа білім беру нысандарының жүйесін аламыз деп сенуге негіз болады. Біз: медиа сауаттылық-медиа білім-медиа жауапкершілік-медиа мәдениет-медиа менталитет. Бұл жүйе біздің ойымыз медиа білім беру қызметінің нәтижелері туралы көзқарастың айқын көрінісін береді. Кез келген Қазақстан жоғары жасқа көтеру нәтижесі бойынша басқалығы, бізге тутас нәтижеге жетуге мүмкіндік береді деп белгілейміз. Онымен, біз жоғарыда ұсынған медиа білім беру нәтижелері жүйесінің әрбір компоненті үшін медиа білім беру процесін жалғастыратын жас ерекше топтарды белгілеу қажет деген ортаға келеміз.
Осылайша, біз төмендегідей санаттарға тоқталуды жөн санаймыз:
- сауаттылық;
- білім;
- құзыреттілік;
- мәдениет;
- менталитет;
Медиа білім беру көрсеткіштерінің ұсынылған схемасы бойынша: "Медиа сауаттылықтың әліппесін" мектеп жасына дейін меңгеру керек; бастау (1-4 сыныптар) мен орта (5-9 сыныптар) медиа білім беруді қалыптастыру қажет. Біз медиа сауаттылықты ақпараттық объектілерді тануға және түрлендіруге, шындыққа, эмоционалды құндылық, қатынас тәжірибесімен толтырылған білім мен құндылықтарды шығармашылық мақсатта қолдана отырып түсіндіреміз.
Медиа жауапкершілік-бұл медиа ақпарат әлемінде өзін-өзі жүзеге асыруға мүмкіндік беретін теориялық білімдерді, ойлау тәсілдерін, моральдық нормаларды мәнді меңгеру деп санаймыз.
Бағаланған білім беру процесі мектептің жоғары деңгейінде өтеді деп ойлауға мүмкіндік береді. 10-11 сынып оқушылары, сондай-ақ бастау курстары студенттері, әлемнің, адамзаттың бүгіні мен болашағы мәселелерін ескеріп, әлемді әр түрлі факторлар мен жаһандық позициялардың біртұтас жүйесі ретінде қабылдау тереңдігін қосуға жалпы даму үрдістері бар. Сондай-ақ, медиа құжаттарды қалыптастыру І-ІІІ курстарда жоғары кәсіптік білім деңгейінде жалғасын табады деп ойлаймыз.
Қорыта айтқанда мектепке дейінгі медиа білім берудің мақсаты-медиа білім беру арқылы баланың жеке басының жан-жақты дамуына үлес қосу деп ойлаймыз. Мектепке дейінгі медиа білім берудің нәтижесі, біздің ойымыз, баланың жеке басының қалыптасуына маңызды септігін тигізеді. Ұсынылған жас ересек топтардың медиа сауаттық сюжетін түсіне білуінде, медиа өндірістің экспрессивті құралдарын ашу кезінде, медиа шығармашылық және медиа білім беру идеялары білімділігінің жетекші түрлері арқылы туындайтын ақпараттың сапасын таңдауға және бағалауға өз көзқарасын негіздеуде көрінеді.
Осы, біз ақпараттық кеңестікті дамытуды мектепке дейінгі медиа білім беруді, медиа сауаттылықты қалыптастыру мақсатында шығармашылық ойларының көмегімен мектепке дейінгі баланың жан-жақты даму процесінде анықтаймыз.
Ақпараттық қоғамның қазіргі дамуы жағдайында медиа білім беру жеке тұлғаның медиа менталитетін қалыптастырудың және балалардың ақпараттық және құқықтық мәдениетін қалыптастырудың негізгі әдісі ретінде қарастырылуы тиіс. Жас ұрпақтың ойлау тәуелсіздігі, олардың теріс медиа контенттен қорғауының ең тиімді кепілі.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Mаклюэн Г.M. Пoнимание Mедиа: Bнешние рaсширения челoвека / Пер. c aнгл. В. Николаева; Закл. ст. М. Вaвилова. М.; Жуковский: Кучкoво поле, 2003.
- Мeдиаобразование // Рoссийская педaгогическая энциклoпедия. Т.1 / Гл. ред. В.В. Дaвыдов. М.: Бoльшая рoссийская энциклoпедия, 1993.
- Нeмирич A.А. Мeдиаграмотность кaк рeзультат мeдиаобразования детей дошкольного возраста // Медиаобразование. 2011. № 2.
- Фwдоров А.В. Мeдиаобразование: сoциологические oпросы. Тaганрог: Изд- во Кучма, 2007.
- Кириллoва Н.Б. Мeдиасреда российской модернизации. М., Академический проект, 2005.
