Бастаушы сынып оқушыларын оқуға ынталандыру - мұғалімнің алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі. Оның өзектілігі заманауи қоғамның бәсекеге және үнемі жетілдіруге дайын білікті мамандарға деген қажеттіліктерімен анықталады.
Қарқынды дамып келе жатқан ақпарат ағынына байланысты мұғалім өз шәкіртінен кем емес білім алуы керек, әйтпесе ол оқушыға жаңа пайдалы білім алуға қызығушылық танытады ма?
Оқуға деген мотивацияны дамыту оқыту үдерісі мен тәрбиенің негізінде жатыр, бұл өз кезегінде білім берудің маңызды бөлігі болып табылады. Мотивация бойынша жұмыс мектеп оқушылары арасында қоғамдық қызығушылыққа сәйкес келетін және практикалық білім, білік және дағдылармен қамтамасыз етілген белсенді әлеуметтік позицияны құруды көздейді.
Мотивация қалыптастыру мәселесі бойынша отандық ғалымдар Қ. Б. Жарықбаев, Ж. Т. Дәулетбекова, М. М. Акижанова, Е. Р. Нұртаев, Н. Т. Сартаева және т. б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Қ. Жарықбаевтың пайымдауынша, мотив – адамды әрекет жасауға итермелейтін түрткі.
С. Л. Рубинштейннің пікірінше, «мотив – «іс-әрекеттің моторы», мотивсіз іс-әрекет болмайды; «мотивтендірілмеген» іс-әрекет – бұл мотивтен ажыратылған іс-әрекет емес, ал субъективті және объективті тұрғыдан мотиві жасырынған іс-әрекет», мотив – әрекетке түрткі болатын маңызды нәрсені уайымдау»
М. А. Утешова «мотив дегеніміз – оқыту үдерісінің шығармашылық бағыт алуын қамтамасыз ететін зерттеу жұмысының негізгі кезеңі» деп анықтама береді .
«Мотив дегеніміз – дене күші де емес, жеке ерекшелік те емес, ол еркін және саналы ақылдың тілегі мен еркі. Мотив – тілек пен ерік-күшінің ымырасы». Ғалымдардың айтуынша, «мотивтерді өлшеу үшін оның күшін, бағыттылығын, сол мотивтердің дамуының негізі болып саналатын әрекет иесі үшін маңыздылығын анықтау қажет» [4]. Демек, мотивтің қалыптасуы адамның ерік-күшінің қаншалықты екенін тікелей байланысты.
Оқу мотивациясы көбінесе оқушының эмоционалды қозғыштығымен байланысты, бұл белсенді әрекетке ықпал етеді, мұғалім сабақ барысында оны реттейді және басшылыққа алады. Психологияның дамуының осы кезеңінде студенттің оқығысы келмейтінін ғана емес, әр нәрсенің өз бастауы болатындығын түсіну керек, және көп жағдайда студенттердің мотивациясы жеткіліксіздігі осы мәселенің негізінде жатыр.
Кез-келген мұғалім жаңа материалды ойдағыдай түсіну үшін ең алдымен «баланың жүрегіне» жол
табуы керек екенін түсінуі керек. Жаңа материалды білуге деген ұмтылысты насихаттаңыз, онымен жұмыс істеуге үйреніңіз.
Бұл процесті зерттеу үшін 2 сынып оқушыларына зерттеу жүргізілді. Зерттеу барысында М. В. Матюхина ұсынған әдістемені қолдандық. Бұл әдістемеде көрсетілген мотивтердің барлығын төмендегіше жіктеуге болады:
- кең әлеуметтік мотив: парыз және жауапкершілік, өзін-өзі анықтау мен өзін-өзі жүзеге асыру мотивтері;
- тар тұлғалық мотив: табысты болу мотивтері, беделге ие болу мотивациясы;
- оқу-танымдық мотив (оқыту мазмұны мен оқыту үдерісіне қатысты);
- сәтсіздіктерден қашу мотивтері.
Тестілеу үш кезеңнен тұрады, оның алғашқы кезеңінде оқушыға таңдау үшін мол мүмкіндік беріледі. Тестілеу әдістемесінің нұсқаулығына сәйкес, оқушы ұсынылған 21 пайымдаудан тұратын кеспе қағаздарды оқып, аталған пайымдауларды өз ойымен 4 топқа бөлуі қажет. Олар:
- маңызды мотивтер жазылған кеспе қағаздар;
- айтарлықтай маңызы жоқ мотивтер жазылған кеспе қағаздар;
- маңызы өте төмен мотивтер жазылған кеспе қағаздар;
- ешқандай маңызы жоқ мотивтер жазылған кеспе қағаздар.
Екінші кезеңде оқушыға қатаң таңдау жасау қажеттілігі туындайды, енді оқушының таңдауды шектеуіне тура келеді. Бұл оқушыға өз қызығушылығы мен мотивтерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Ол осы пайымдаулардың ішінен өзіне сәйкес келетін 7 кеспе қағазды ғана таңдап алады.
Үшінші кезең оқушының оқуға деген қатынасын терең түсінуін талап етеді.
Сабақты оқушыға табысқа қол жеткізетіндей дәрежеге көтеретін жағдаяттар негізінде ұйымдастыру керек. Қалай болғанда да, әдістемелік тұрғыдан негізгі арқау мұғалімде болып қала береді. Мұғалім осы мақсатынан ауытқымай, оған қол жеткізетін әдіс-тәсілдерді түрлендіре отырып, жүйелі түрде қолдануы керек.
