Физика пәні сабағында оқушылардың оқу мотивациясын көтере отырып, белсенділігін арттыру

   Оқу процесінде үлкен, қызықты жетістікке жетуде оқушы өзінің проблемасын алға қоя отырып, оқудың өзектілігін шеше білуі бүгінгі күннің басты қағидасы. Қазіргі оқушылардың деңгейі бірдей емес, өйткені, білім мен дағдыларды үйрету – педагогтың міндеті болып саналады. Бұл психикалық дамудағы оқушыларүшін қалыпты. Бірақ олар мұғалімнің бірдей түсіндірмелерін, бірдей материалдарын әртүрлі жолдармен қабылдайды және игереді, бұл тең емес жетістіктерге әкеледі. Мұғалімдер мен психологтардың зерттеулері көрсеткендей, оқу іс-әрекетінің нәтижелері көбінесе осы іс-әрекеттің қозғаушы күшіне, яғни мотивтерге байланысты. Оқытудың сәттілігі көбінесе оқушылардың оқу мотивациясын қалай дамытуға, білімге деген қажеттілікті тудыруға, оқуға үйретуге болатындығына байланысты. Бірақ оқу мотивациясын дамытпас бұрын оқушының дәрежесін білу керек, оның нақты деңгейі мен мүмкін болатын перспективаларын, әр оқушы немесе тұтастай алғанда, сыныптағыоқушының "Жеке тұлғалық даму аймағын" анықтауымыз керек деп ойлаймын. Зерттеу нәтижелері қалыптасу процесін жоспарлауға негіз болады. Сонымен бірге, мотивацияны қалыптастыру процесінде оқушының жаңа қырлары ашылады, сондықтан шынайы зерттеу және диагностика дәл қалыптасу процесінде жүзеге асырылады.

   Оқу процесін жоспарлау кезінде мен абстрактілі ортада оқушыға назар аудармаймын, бірақ әр оқушының мотивациялық сферасының ерекшеліктерін және тұтастай алғанда сыныпты білуге сүйенемін. Мен үшін бұл жұмыс әдістері мен әдістерінің оңтайлы үйлесімін үнемі іздеу, бұл оқушының алға жылжуына, өзін-өзі жетілдіруге және жоғары шығармашылық деңгейге жетуіне мүмкіндік береді, ал басқалары оқу процесін тұрақтандыруға көмектеседі.

    Оқу процесін ұйымдастырудың дәстүрлі тәсілі білім мен дағдыларды игерудің жеткілікті жоғары деңгейін қамтамасыз ете алады, бірақ бұл тұлғаның дамуына, оның әлеуетін ашуға ықпал етпейді. Сондықтан мен сабақты ұйымдастырудың дәстүрлі емес әдістері мен формаларын қолдануда оқу мотивациясын дамыту мен арттырудың перспективті жолдарының бірін көремін.

   Әр мұғалім өз оқушыларының жақсы оқығанын, сабаққа қатысуға және оның пәніне қызығушылық танытуын қалайды. Оқушының оқу іс-әрекетінің мотивациясын дамыту және қалыптастыру қазіргі оқу үдерісіндегі негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

     Оны қараудың өзектілігі:

1. Оқытудың жаңа стандарттарына көшу.

2. Оқушыларды дербес оқыту тәсілдеріне оқыту.

3. Оқу мотивациясы оқушының психологиялық әл-ауқаты мен даму деңгейін анықтау арқылы оқыту. 

  Егер ол білімге немқұрайлы және қызығушылықсыз қарайтын болса, оқушыны оқуға мәжбүрлеуге болмайды. Оқушылардың оқу белсенділігі мен үлгерімі мотивацияға байланысты.Психологтардың соңғы зерттеулері ақыл-ойдың мамандандырылған пәндер бойынша да, жалпы пәндер бойынша да үлгерімімен байланысы жоқ екенін көрсетеді. "Күшті" және "әлсіз" оқушылар бір-бірінен ақыл-ой деңгейі бойынша емес, оқу іс-әрекетін ынталандыру күші бойынша ерекшеленетіні белгілі болды.Осылайша, оқушы қандай болмасын, оқуға деген ынтасы мен уәжі болмаса да, ол жетістікке жете алмайды.

 Психологтардың пікірінше, мектеп оқушыларының мотивациясын дамытудың жас ерекшеліктері.Жасөспірім.

* Белгілі бір пәнге деген тұрақты қызығушылық өте сирек дамиды, әдетте отбасында қалыптасады.

* Сәтсіздікке жол бермеу мотиві .

* Ұжымдағы жоғары мәртебенің дәлелі және өзін-өзі растау құралы ретінде біліммен расталмаса да, жоғары дәрежеге ие болуға деген ұмтылыс.

* Танымдық қызығушылық.

* Оқуда жетістікке жету мотиві дамымайды.

* Жасөспірімдердің көзқарастарынан туындаған Мотивация (кеңестер, алдау, мұғалімді алдау және т. б.)

* Маңызды пәндер бойынша жоғары нәтижелерге қол жеткізуге ынталандыру.

Ішкі, өзіндік мотивация.Оқытудың мотивациясы-оқушының оған деген ішкі көзқарасымен байланысты оқу іс-әрекетінің әртүрлі аспектілеріне бағытталуы.

    Дәстүрлі түрде оқу мотивтерінің екі тобын ажырату әдетке айналған:

1. Оқу іс-әрекетінің мазмұнына және оны жүзеге асыру процесіне байланысты танымдық мотивтер.

2. Оқушының басқа адамдармен әртүрлі әлеуметтік қарым-қатынастарымен байланысты әлеуметтік мотивтер.

   Танымдық мотивтерге мыналар кіреді :

1. Игеруі.

2. Білім алу тәсілдерін игеруге бағдарлау.

3. Өз білімін жетілдіру.

    Әлеуметтік мотивтерге мыналар жатады :

1. Жауапкершілік, пайдалылық негізінде білім алуға ұмтылу .

2. Беделге ие болыңыз.

3. Басқа адамдармен қарым-қатынас жасауға, ынтымақтастықтың жолдары мен формаларын талдауға ұмтылу.

   Мен физика пәнінің мұғалімі болып жұмыс істеймін, мені мұғалім ретінде сабақтарда оқушылардың оқу мотивациясын қалыптастыру және дамыту мәселесі алаңдатады. Физика-күрделі ғылымдардың бірі, бірақ қызықты. Оны бәріне түсінікті және қол жетімді ету үшін не істеу керек?

  Оқушының ақыл-ой белсенділігін арттыру, оны жаңа материалды оқуға дайындау, бұрын зерттелген тақырыпты немесе сабақта тақырыптар блогын сөзжұмбақтарды шешу арқылы қайталауға болады. Сөзжұмбақтарды шешу оқушылардың есте сақтау қабілеті мен зейінін дамытуға ықпал етеді. Оқушыларға тақырыптың атауы шифрланған немесе зерттелген тақырыппен байланысты кроссвордты шешуге шақырылады. Үлкен кроссворд-бұл қосымша әдебиеттермен өз бетінше жұмыс жасаудың қызықты құралы. Сөзжұмбақтар жақсы, өйткені оқушылар осы сөзжұмбақтың торындағы физикалық терминдерге сауатты анықтама беруі керек.

   Ребустар шаршауды жеңілдету үшін жаңа материалды түсіндіруде, қайталауда, сабақтың соңында жақсы. Оқушыларға шифрланған сөзді табу ұсынылады. Бұл тақырыптың атауы, өлшем бірліктері, ғалымның тұжырымы және т.б. болуы мүмкін.

   Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырудың бір тәсілі-физика сабақтарында көркем әдебиет пен ауызша халық шығармашылығын (мақал-мәтелдер, жұмбақтар) қолдану. Әдеби шығармалардан үзінділерді қолдану оқушылардың қиялды ойлауын байытуға, нақты физикалық құбылыстарды қарастырған кезде жетіспейтін эмоцияларды толтыруға көмектеседі.

    Мысалы, механикалық жұмыс үшін жаңа материалды бекіту кезінде сіз бұл мәселені қарастыра аласыз.

Қазақертегілерінде  "Секіру» атты әдеби мәтінде "Бала оны мазақтайтын маймылдың артынан мачтаның жоғарғы жағына көтерілді. Оған тек сүріну керек еді-және ол палубаға құлап кетер еді. Ия, егер ол тіпті сүрінбесе де, тіректің шетіне жетіп, шляпасын алса, оған бұрылып, тірекке оралу қиын болды. Барлығы оған үнсіз қарап, не болатынын күтті ... осы уақытта кеменің капитаны, баланың әкесі кабинадан шықты. Ол зеңбіректерді ату үшін мылтық алып жүрді. Ол мачтадағы ұлын көріп, бірден ұлына қарап: - суға! Қазір суға секіріңіз! Ату! Бала шатасып кетті, бірақ түсінбеді. - Секіру немесе ату!.. Бір, екі... - және әкесі айқайлағаннан кейін:" үш " - бала серпіліп, төмен секірді. Дәл зеңбіректің өзегі баланың денесін теңізге соғып, толқын жауып үлгермеді, өйткені жиырма теңізші кемеден теңізге секірді.

    Сұрақтар:

1) қандай күш жұмыс жасады және баланы төмен түсірді?

2) қандай күш жұмыс істемеді?

3) қандай күш жұмыс жасады және баланы судан жоғары көтерді?

4) баланың салмағы 40 кг және денесінің көлемі 0,14 м3 екенін біле отырып, осы күштердің жұмысын қалай есептеу керек?

   Жұмбақтың тілі дәл және қысқа, жұмбақтың маңызды танымдық мәні бар. Өзінің формасында қарапайым, қарапайым емес, күрделі поэтикалық сипаттама бола отырып, жұмбақ оқушының тез тапқырлығын, ойлау ерекшелігін сезінеді, қиялын дамытады, әлемнің поэтикалық сұлулығы мен байлығына көздерін ашады, кейде өте ұтымды балаларымызға шындықтың таныс және күнделікті аспектілерінің сұлулығын байқауға үйретеді. Жанрдың ерекшеліктері физиканың бастапқы курсында танымал жұмбақтарды сәтті тартуға мүмкіндік береді, бірақ кейде олар орта мектепте де орынды. Көптеген жұмбақтардың мазмұны оқушылардың белгілі бір тақырыптың тақырыбын зерттеу кезінде танысуы керек физикалық процестерге арналған.

Сабақта қолдануға болатын фольклорлық материалдардың тағы бір түрі- мақал-мәтелдер. Мақал-мәтелдер табиғаттың, өмірдің және халықтың өмір салтының өзіндік ерекшелігін мұқият ұстайды. Көбінесе мақал-мәтелдер табиғатқа саналы көзқарасты уағыздайды. Әрине, мақал – мәтелдер сабақтың негізгі бөлігі ретінде емес, көмекші, қосымша, суреттелген бөлігі ретінде қолданылады-бірақ өте жарқын және пайдалы.

Физика сабақтарында фольклорды қолдану белгілі бір әдістемелік талаптарды сақтасаңыз тиімді болады, атап айтқанда:

* физика курсының нақты мәселелерімен байланысты болу,

* екінші немесе қосымша материалды емес, негізгі материалды көрсетіңіз,

* көркемдік артықшылықтарға ие болу: бейнелердің жарықтығы мен сенімділігі, мәнерлілігі,

* қысқа, қысқа болу,

* физиканы оқуға деген оң уәжге ықпал ету.

   Физика пәнін экспериментсіз жүргізу мүмкін емес. Жақсы дайындалған және эстетикалық түрде жасалған демонстрация әрқашан оқушылардың қызығушылығын тудырады. Мен әр сабақта көрсетуге тырысамын: оқу эксперименті немесе оқулық суретіндегі тәжірибе, ойын-сауық тәжірибесі, эксперименттік мәселені шешу, фронтальды эксперимент жүргізу.

  Демонстрациялық эксперимент назар аудару факторларын қосады: күшті ынталандыру, салыстырмалы жаңалық және тиімділік. Жаңалық, тікелей қызығушылық және эмоционалды тартымдылық еріксіз назар аударады. Тәжірибе мұғалімнің физикалық тәжірибелері туралы әңгімесінен гөрі оқушылардың есінде жақсы сақталады. Алайда, оқушылар, сыныпта  ұсынылатын тәжірибелердіңтапсырмалары неғұрлым маңызды және қызықты. Бұл еске түсіру қарапайым көбейту емес, конструктивті процесс екенін көрсетеді. Осылайша, эксперименттерді көрсету зерттелген құбылыстар мен заңдылықтарды эмпирикалық тану кезеңінде оқушылардың зейіні мен есте сақтау қабілетін дамытады. Мен үй тапсырмаларында үй эксперименттерін қолданамын.

   Танымдық қызығушылық тек оқу материалының мазмұны мен оның өмірдегі мақсаты арасында байланыс болған кезде ғана оның дамуына берік негіз болады. Оқушыларға күнделікті өмірдегі сұрақтарға жауаптар үлкен әсер қалдырады. Мысалы :Гриша балмұздақты қалтасына салды. Ол жерде көп уақыт тұрып, шалбарды бүлдіріп алды. Болған оқиғаны физикалық құбылыс деп атауға бола ма?

   Миша түсінде жақсы ертегі айтты.  Ертегі құбылысын физикалық құбылыс деп санауға бола ма?

  Қазіргі сабақта мұғалім презентацияны жиі қолданады, бірақ оқушы физика  туралы білімдерін сабақ барысындағана презентациясын дайындап көрсете алады немесе оқушылар арасында презентациялар байқауын ұйымдастыра алады. Ал, оқушы оған қажет болғандықтан оқиды. Бұл саналы мотивация жоғары оқу орындарына түсуге дайындалып жатқан жоғары сынып оқушыларына тән.Бұл оқушылар үшін өте түсініксіз. Мен сабақтан тыс уақытта қосымша сабақтар өткіземін.Бұл  оқушының тәжірибе жүргізе отырып, тақырыптың маңыздылығын аша біледі, түсінеді. 

  7 - сыныпта физикадан «Күш. Деформация. Гук заңы» тақырыбын өткенде «Блум токсономиясын » қолдандым. «FILA» кестесін толтыру арқылы өткен тақырыптарды еске түсіріп, сұхбат пікірталасын құру.

1.Білу: «Ньютон алмасы» - «Бізге жеткен аңыз бойынша алма ағашының көлеңкесінде жел екпінінен алманың жерге үзіліп түскенін ойлана бақылап отырған Ньютонға әлемдегі барлық денелердің арасында өзара тартылыс күшінің бар болуы туралы ой келген дейді. Ньютонның әзілі бойынша оның басына түскен алма қажетті формуланы қорытып шығаруына себепші болған».

1 - тапсырма: FILA – кестесі.

FILA нәтижесі:

1. Іс – әрекет жоспарын жасақтайды;
2. Мәтінді түсініп оқиды;
3. Ойлау қабілеті дамиды;
4. АКТ – мен жұмыс жасайды;
5. Ізденуге жетелейді, қызығушылығы артады;
6. Мәтінді толық талдайды;
7. Түйін жасай біледі.

   Сабақтардағы ойын сәттері, шығармашылық мәселелерді шешу, физикалық ертегілерді құрастыру, ребустар, кроссвордтар мен жұмбақтарды шешу - оқыту сапасын арттырады, пәнге қызығушылық тудырады және оқушылардың оқуға деген ынтасын дамытуға ықпал етеді.Осылайша, физика сабақтарында оқушылардың танымдық іс-әрекетін әр түрлі жолдармен белсендіруге болады, бірақ бұл активтендіру оқушылардың тәуелсіз жұмыстар санының қарапайым өсуіне әкелмеуі керек екенін есте ұстаған жөн. Соңғысын оқу процесіне қосу әдістемесі маңызды-жұмыс ақыл-ой белсенділігін барынша дамытуы керек.

   Қорытындылай келе, мотивацияны және оның тиімділігін қамтамасыз ететін кез - келген тақырыпты игеру процесінің маңызды серіппесі ретінде қарастыра отырып, мынаны есте ұстаған жөн: мотивация – оқушының субъективті әлемінің жағы, ол өзінің қажеттіліктері мен тәуелділіктерімен анықталады. Демек, мотивацияны сырттан шақырудың барлық қиындықтары. Мұғалім оған жанама түрде әсер ете алады, оқушылардың жұмысқа деген жеке қызығушылығы бар алғышарттар мен негіздер жасайды.

   Тәжірибемнің негізгі  компоненттері:

1. Әрбір баланың мүмкіндік деңгейін ескеріп, сыни тұрғыдан  ойлауын тудыру үшін уақыт беру, қолайлы мүмкіндік жасау. Оның ойының, пікірінің мәнділігін түсінуге, сыни көзімен қарау қабілеттілігіне сенім білдіру.

2. Физика пәнінің мазмұнына сай   түрлі  идеялар мен пікірлерді  назарға алу, ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылдыру.

3. Оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін ескере отырып, олармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу.

4. Әрбір жеке тұлғаны физиканың   білімімен қамтамасыз ету. Тиянақты, нақты  және жан – жақты болуына жағдай туғызу.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. С. Әлімқұлова «Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудағы логикалық тапсырмалар» Физика мектепте № 5 2006 жыл.
2.  «Физика» оқулығы. 9 сынып. Башарұлы Р, Қазақбаева Д, Бекбасар Н, Тоқбергенова У. «Мектеп» баспасы. 2005 ж.
3.  «Физика және астрономия» оқулығы. 7 сынып. Башарұлы Р, Қазақбаева Д, Тоқбергенова У. «Атамұра» баспасы. 2013 ж.