Аңдатпа: Бұл мақалада балалық шақ мəселесі ашылып, əр түрлі тарихи кезеңдердегі жəне қоғам
дамуының қазіргі кезеңіндегі балалық шаққа деген көзқарасы көрсетілген. Сондай-ақ, балалар мен
ересектер арасындағы қарым-қатынастың жаңа формаларын құрудың қазіргі кезеңі
қарастырылады, оның басты көрсеткіші балалар мен ересектер өмірі арасындағы алшақтық болып
табылады.
Түйінді сөздер: болашақ, өсу, жаңашылдық, балалық шақ дағдарысы, ересектер əлемі, қоғам.
Əр адамның балалық кезі қызыққа толы балғын шағы болады. Ол əрине біздің балалық шағымыз.
Балалық шақтағы біздің іс əрекетіміз, ойынымыз естен кетпес қызыққа толы күндер болып артта қалуда.
Əр адамның жүрегінде бұл естеліктер мəңгі сақталары анық. Балалық шақ туралы əңгіме бастала кетсе
əрбір адамның жанары жадырап, сағынышпен керемет бір шақтарды есіне алары анық. Жылдар
зымырап адамдар ер жеткен соң балалық кезің аңсайтын болады. Ол кездегі достары, көңілді ойындары
мен бастан кешкен талай шақтары арқылы өмір бақи есте қалады.
Мен өзім бір отбасының ерке қызы болып өстім. Балалық шағым қызық бір дастан дерсін.
Балалық кездегі жасаған істерім, балалармен ойнап, көңіл көтергенім əлі есімде. Кейде сол естеліктерді
еске алсам, қайтадан сол балалық шаққа оралсам ғой деп армандайтын кездерде болады. Біз балалық
шағымызда асыр салып ойнап, көп көңіл көтеретінбіз. Ойынның қызығына түскеніміз соншалықты,
уақытылы үйге кіруді де ұмытып кететінбіз. Жазда қуаласпақ, қыста қар атып, шаңғы тебу.
Сол кездің балалары балалық шақтан өтіп тезірек есейгенді қалайтын еді. Өмірінің ең қызықты
бөлшегі осы балалық шағы екенің барлық адам мойындайды. Біздің балалық шағымыз осылай өтті. Ал,
ендеше қазіргі таңдағы балалардың балалық шағы мен біздің балалық шағымыздың айырмашылығы
неде? Бүгінгі мақаламның өрбітер əңгімесі осы тақырып аясында болмақ.
Балалық шақ-адам өміріндегі маңызды кезеңдердің бірі. Осы кезеңде бала өзінің жеке дамуында
үлкен белестерден өтеді, дəрменсіз тіршілік иесінен табиғатқа жəне қоғамға бейімделген,
жауапкершілікті өз мойнына ала алатын адамға дейін. [4, 96-бет].
Бүгінгі таңда "балалық шақ" ұғымына көптеген анықтамаларды кездестіруге болады.
Сонымен, əлеуметтану тұрғысынан балалық шақ - бұл қоғамның тұрақты жəне алмастырылатын
бөлігі, ол бірқатар нақты функцияларды орындайды, сонымен қатар қоғаммен жəне оның жеке
элементтерімен белсенді өзара əрекеттесуі.
Физиология мен психологияда балалық шақ - өмірлік циклдің кезеңін білдіреді, организм өзінің
маңызды функцияларын қалыптастыра бастайды жəне дамиды.
Əлеуметтік педагогикада өмірдің бұл кезеңі - жеке тұлғаның əлеуметтенуінің бастапқы кезеңі
ретінде қарастырылады, оның ішінде белгілі бір білім жүйесін, нормалар мен құндылықтарды игеру,
баланың қоғамда дамуына жəне жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін əлеуметтік рөлдерді игеруі. [2, 125
бет].
Л.С. Выготский, П.П. Блонский, С.Л. Рубинштейн, А.Ф. Лазурский, А.И. Леонтьев,
Л.И. Божович сияқты ғалымдар балалық шақ мəселесі жəне баланың психикалық жеке даму
заңдылықтарын зерттеумен айналысты.
Авторлар өмірдің осы кезеңінде баланың психофизикалық дамуының көптеген
тұжырымдамалары мен принциптерін ұсынады, алайда бүгінгі күні балалық шақ қандай болуы керек
жəне жас ұрпақты қалай тəрбиелеу керек деген сұраққа жауап беру өте қиын.
Балалық шақ мəртебесінің эволюциясы ұзақ жəне қиын жолдардан өтті. Орта ғасырлардағы
балалық шақта адамгершілік, имандылық, тəртіп ұғымдарына көп көңіл бөлінді. Сол кезде Филип
Наваррский бұл кезең жақсы жəне күшті балалық шақ құруға болатын болашақ өмірдің негізі екенін
атап өтті. Кейінірек ғалым Эразм Роттердам бала тəрбиесіне үлкен үлес қосты, ол жасты ескеру жəне
кез-келген іс-əрекетте баланың күшінен асып түсетін нəрсеге жол бермеу өте маңызды екенін анықтады
[3, 167-169 бет].
Ғылым тұрғысынан балалық шақты ерекше құбылыс ретінде түсіну XIX ғасырдың екінші
жартысында қалыптаса бастады, бірақ тек ХХ ғасырда М. Монтессори, Н. Ф. Песталоцци жəне басқа
да педагогика реформаторларының күш-жігерінің арқасында балалық шаққа ерекше əлеуметтік
құбылыс ретінде қарауды жолға қояды.
Қазіргі əлемнің қарқынды дамуы балалық шаққа үлкен əсер етіп отыр. Белсенді
технологияландыру жəне өмірдің барлық салаларына инновацияларды енгізу балалар əлемінің
ересектер əлемінен айырмашылығы аз ғана болып отыр. Ересектер меңгерген технологияларды
(компьютер, гаджет, ұялы телефондарды т. б құрылғыларды) балалар бір мезгілде бірге игеруде. [1, 3].
Бір жағынан, ересектер əлемі мен балалар əлемі бір-біріне жақындай түсуде, қазір балаға бұрын
тыйым салынған барлық нəрселер қол жетімді бола бастады. Бұл балалардың қоршаған əлемде белгілі
бір тəуелсіздігін тудырғандай.
Екінші жағынан, ересектер балалардан алыстап кетті, өйткені олардың кейбіреулерінің
балаларына көңіл бөлуге уақыттары жоқ. Балалар мен ересектер арасындағы қарым-қатынастың жаңа
формаларын құрудың қазіргі кезеңін ғалымдар балалық шақ дағдарысы деп атайды, оның басты
көрсеткіші балалар мен ересектер өмірі арасындағы алшақтық болып табылады.
Ғалымдар осы дағдарысқа тəн бірқатар белгілерді анықтады.
Біріншіден, ересектер мен балалардың қарым-қатынасы өзгерді, онда ересектер мұғалім мен
тəрбиешілер ретінде əрекет етеді, олардың күш-жігері баламен өзара əрекеттесуге емес, əсер етуге
бағытталған.
Екіншіден, əлемнің өсуі мен дамуы туралы бұрын қалыптасқан идеялар жойылып, ересектер мен
балаларға тəн əлемінің бейнесін өзгерту кезеңі басталды. Егер бұрын балалар ересектер əлеміне енуді
арман, мақсат тұтса, онда бүгінгі таңда балаларда белгілі бір өсу қорқынышы байқалады.
Сондай – ақ, балаларда нақты іс-əрекеттерінде өзгерістер пайда болуда. Ойын балалар өмірінен
ығыстырылды. Ақпараттың көптігінен балалар таза ауада ойналатын ойындарға қызығушылық
танытпайды. [1,3].
Мұның бəрі қазіргі əлемнің инновацияларының күшті шабуылының нəтижесі. БАҚ, теледидар
жəне біздің компьютерлеріміздің мониторларынан бақыланбайтын ақпарат ағыны балалар мен
ересектердің қарым-қатынастарының дəстүрлі түрлерін ығыстырды, бұл балалардың дүниетанымы мен
олардың өмірлік құндылықтарының бұрмалануына əкеледі, сонымен қатар баланың психикалық
денсаулығының бұзылуы сирек емес. Мұның бəрі баланың бірнеше жыл бұрынғыға қарағанда ересек
өмірге тезірек енгендігін көрсетеді, тіпті мектепке дейінгі жаста ол қазіргі заманғы техникамен белсенді
таныса бастайды. Ата-аналар көбінесе баладан тəртіп пен мойынсұнушылықты талап етеді, баланы
тыңдау құқығынан шектейді. Мұның бəрі қайтымсыз салдарға əкеледі: физикалық жəне психикалық
денсаулықтың əлсіреуі, белсенді қарым-қатынас дағдыларын жоғалту, моральдық идеяларды бұрмалау,
ішкі əлемді таяз ету деген сияқты. Көптеген педагогикалық зерттеулер мен статистикалық мəліметтерге
қарағанда, қазіргі əлемде əлеуметтік жетімдік, балалар саласындағы ауытқушылық, денсаулық,
əлеуметтік бейімделу жəне таңдау еркіндігі сияқты балалар проблемаларының өсуі байқалады. Жаңа
замандағы техниканың күн санап жаңғыруында ересектердің өзіне илесіп кету қиын шақта. Өмірді
жаңадан танып, біліп келе жатқан бала үшін де оңай емесі анық. Осы кезде балаға бəрін игеріп, жеңіп,
заман талабына сай білікті де білімді, адамгершілігі мол болып өсуі үшін ата-ананың мейірімділігі,
уақыт бөлуі ешқандай дəруменмен теңестіруге болмайтын имунитет секілді қажет.
Əрине технологияларды үйрену, игеру, зерттеу заман талабы. Дегенменде өзіміздің дəстүрлі
тəлім-тəрбиемізді де естен шығармағанымыз абзал.
Біздің əрқайсымыз бір кездері бала едік, ал бүгінде балалық шақ мəселесін ғылыми проблема
ретінде қарастыра отырып, бала болу қаншалықты қиын екенін жəне əр адамның өміріндегі осы қиын
уақытта педагогиканың міндеті қаншалықты маңызды екенін түсінуге болады. Бүгінгі таңда
əрқайсымыздың басты міндетіміз-өскелең ұрпаққа көмектесу, өйткені олардың болашағы мен еліміздің
келешегі біздің қолымызда. Егер бүгінде бала кішкентай бір əлем болса, ертең ол тарихтың жаңа
белестері, жаңа көкжиектерді аша алатын адам болады.
Пайдаланылған əдебиеттер:
1. Луцева И. Ю. «Қазіргі əлемдегі балалық шақ мəселесі» // қазіргі педагогика. 2015. № 4
2. Боровикова Л. В. «Ересектер əлемі жəне балалық шақ əлемі: қарым-қатынастардың даму
тенденциялары» / / Ресей білім академиясы ересектерге білім беру институтының академиялық
хабаршысы / / адам жəне білім №1 (26) 2011, Санкт-Петербург
3. Гайсина Г. И. «Балалық шақ əлемі əлеуметтік-педагогикалық проблема ретінде// білім берудің
психологиялық – педагогикалық мəселелері» / / Ресейдегі педагогикалық білім.2011. №5
