Қазіргі уақытта туризм саласын дамыту арқылы елдің экономика айналымына елеулі табыс түсіруге болатыны көпшілігімізге аян. Қазақстан аумағын тұтастай алып қарайтын болсақ, онда елімізде туризмді бірнеше бағытта дамытуға болатыны мәлім, оның ішінде тарихи ескерткіштерге бай Түркістан, Маңғыстау және Алматы облыстарын атап өтуімізге болады. Мемлекетімізде туристерді қызықтыратын тарихи және табиғи орындар көптеп кездеседі. Бүгінгі күні елімізде туризмді дамыту саласы 100% қолға алынбаса да соңғы жылдары аумағымыздың басым бөлігінде осы сала бойынша бұрынғы уақытқа қарағанда едәуір ілгерілеушілік жұмыстары байқалады. Дәлел ретінде Қазақстан Республикасының туризм саласын дамытудың 2019 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында атқарылып жатқан жұмыстарды айта аламыз.
Түркістан облысында туризмді дамыту процесінде рекреациялық ресурстардың маңызы зор. Осы рекреациялық ресурстарды пайдалана отырып, қызмет көрсету сапасын арттыру арқылы біз шетелдік туристерді одан әрі қызықтыра түсетініміз айқын. Бұл шетел тәжірибесімен дәлелденген теория. Ал шетел тәжірибесі бойынша туристерді тартудың бірден-бір жолы ол – сапалы қызмет көрсету сондай-ақ,турпакеттің басты элементтерінің бірі болып саналатын гид-экскурсиялық қызметтерді алға тартамыз.
Менің көзқарасым бойынша, туристік білім беру жүйесінде экскурсиялық қызметті дамытудың қазіргі кезеңінде экскурсоводтарды кәсіби даярлау: біріншіден, ол барлық білім беру құрылымдары үшін бірдей негізде жүргізілуі керек; екіншіден, Қазақстан экономикасының дамуына байланысты нақты міндеттерді ескеру керек.
Инновацияларды әзірлеуге және ілгерілетуге бағытталған шаралар экскурсиялық саланы дамытудың бірнеше жолдары бар:
* жаңа туристік өнімді, атап айтқанда әртүрлі тақырыптық бағыттар мен формалардың экскурсияларын құру және жылжыту;
* бұрын туристік және экскурсиялық қызмет үшін ресурс ретінде пайдаланылмаған ресурстар мен объектілерге назардың өзгеруі;
* туристік қызметтерді әрбір әлеуетті тұтынушыдан ақпаратты жеке нысанда жинауға мүмкіндік беретін нақты маркетингтік сауалнамалар;
* экскурсиялық қызметті жіктеуді кеңейту, атап айтқанда өткізу нысаны бойынша. Бүгінгі таңда квест-экскурсиялар, виртуалды көзілдіріктерін қолдана отырып экскурсиялар, анимациялық экскурсиялар және т. б. сәтті ұйымдастырылып, өткізілуде
Зерттеу жұмыстарға сәйкес Түркістан қаласында Қ.А.Ясауи кесенесіндегі экскурсоводтардың кесене аумағында экскурсия жүргізу құны 1500-2000 теңге аралығын құрайды. Ал қала ішінде шолу экскурсиясын ұйымдастыру қарастырылмаған. Бұл жағдай өз бетінше саяхаттап келген туристерге тән. Ал, басқа қаладан туристік фирма немесе агенттік арқылы саяхаттап келген келушілерге өздерімен бірге экскурсовод мамандары да еріп келеді. Ондай саяхаттардың құны екі күнге бір адам үшін қазіргі нарықтағы баға бойынша 80 000 - 120 000 теңге аралығын құрайды, яғни бұл соманы экскурсиямен қатар, қону, үш мезгіл тамақтану және автобус транспорты қызметтері қамтиды.
Аймақта экскурсиялық қызмет көрсету дәстүрлі форматта жүзеге асырылады. Мұнда, экскурсовод тыңдаушы үшін, ең бастысы мәнерлеп түсіндіре білу, тыңдаушылардың сұрақтарына дұрыс жауап бере білу, дауыс ырғағын экскурсиялық мәтінге сәйкес құбылта білу, объектілер мен экспонаттарды дұрыс көрсете білу және экскурсия кезінде қызықты аңыздарды баяндай білу дағдыларын алға тартады. Дәл осындай қабілеттерге ие болу үшін алдымен экскурсовод белгілі бір деңгейде тәжірибе жинақтауы қажет. Жинақталған тәжірибелер арқылы экскурсовод көпшіліктің сұранысына ие кәсиби маман бола алады.
Кез-келген туристік аймақ өзінің бірегей тарихи немесе табиғи объектілерімен ерекшеленеді, болмаса ол жер ешқандай да туристік аймаққа жатпайды. Ал, саяхаттап немесе зиярат етіп келген туристерге сол тарихи және табиғи объектілер жайлы қызықты экскурсиялар ұйымдастыру тікелей гид-экскурсоводтардың міндеті деп білеміз. Себебі, экскурсоводтар объектінің ғана емес тұтастай сол аумақтың бет бейнесі болып саналуы мүмкін. Әсерлі экскурсиялар арқылы туристерді көптеп тартуға болатыны баршамызға белгілі.
Осы тұста, экскурсияларды «әңгімелеу – көрсету» дәстүрлі форматынының шекарасын неге кеңейтпеске деген ойлар туындайды. Нақты мысалдар келтіретін болсақ, бірінші кезекте – анимациялық қойылымдар ұйымдастыру. Әрине, мұндай ой батыс елдерінің саяхатшылары үшін жаңалық болмауы мүмкін. Себебі, батыс елдерінің басым бөлігінде экскурсиялардың 90%-жуығы түрлі ойын-сауық форматында аяқталады. Экскурсия кезінде анимациялық қойылымдар қою, олар үшін дәстүрлі форматқа айналған. Дегенмен, өз жерімізге келетін болсақ, онда зерттеу жұмыстарға сәйкес қаламыздың экскурсияларында бірде-бір анимациялық қойылымдар қойылмайды екен. Тек мейрам күндері адамдардың көп шоғырланған жерлерінде бірнеше қойылымдарға куә болуға болады. Бір жағымсыз тұсы, қарапайым күндері арнайы туристер үшін ұйымдастырылатын және қызықтыру мақсатында туристердің өздерін де қатыстыруға болатын анимациялық қойылымдар жоқтың қасы. Дәл қазіргі уақытта, қаламызда мейрам күндерден бөлек жылына бір рет кесенеде «музей түні» іс-шарасы ұйымдастырылады. Ол кезде кесенеде бағзы замандағы хандар мен батырлардың образындағы аниматорлар келушілердің назарын аударады. Іс-шара қызықты алайда, жылына бір рет қана орын алады.
Қандай анимациялық қойылымдар қоюға болады және одан қаншалықты пайда түсіруге болады? Тарихымыз бен дәстүріміз жайлы оқиғаларды анимациялық қойылымдар арқылы туристерге арнайы ұйымдастыруымызға ал, кейбір қойылымдарға тіпті туристердің өздерін де қатыстыруымызға болады деп есептеймін. Оның ішінде, мысалы үшін шашу, тұсаукесер рәсімі, тұрмысқа қатысты ұршық иіру, ұлттық ойындар асық ату, жамбы ату деген секілді қойылымдарға қатыстыру, немесе тарихи оқиғалардың қысқаша қойылымдарын паш етуімізге болады. Экскурсия кезінде немесе экскурсияның соңында осындай қойылымдар орын алса экскурсия әсерлі болып шығады деген пікірдемін. Әлбетте, мұндай қойылымдарды ұйымдастыру белгілі бір деңгейде қаржыны талап етеді. Ал оны экскурсиялық қызмет құны арқылы өндіруімізге болады. Ол үшін мұндай шараларды аптаның нақты бір немесе бірнеше күніндеріне белгілеп, туристік фирмалар мен агенттіктерді және де туристерді хабардар ету мақсатында алдын ала жарнамалау қажет. Мұнда, туристік фирмалар мен агенттіктер аса маңызды орынды алады, себебі, осындай экскурсияларды туристерге ұсынатын бірден – бір ақпарат жеткізу көзі болып саналады. Сонымен қатар, дәл осындай экскурсиялардың бағасын эксклюзив ретінде көтеруге болады. Топтық экскурсия үшін бағасы көтерілсе, онда бұл экскурсанттар үшін де аса қатты білінбей, экскурсияны ұйымдастырушылар үшін де қаржылай тиімді болатын еді. Әрине, бұның барлығын өте ауқымды жұмыс деп білемін.
Өз мақсатымызды сәтті жүзеге асыру үшін алдымен, туристерді қызықты жарнама арқылы экскурсияға шақыру қажет және сол экскурсияны анимациялық қойылымдар арқылы расымен де жандандыру қажет. Шетел тәжірибесіне көз жүгіртетін болсақ, Түркия мемлекеті музыкалық аспаптарының сүйемелдеуімен «қыз ұзату», «қына жағу» рәсімдерін көрсетуге асығады, ал Франциядағы Уолт Дисней паркі тіпті ғажап. Мұнда туристер «Сұлу қыз бен құбыжық» қойылымын көру үшін арнайы экскурсиялық турлар сатып алады. Сонымен қатар, паркте Аладдинмен кездесіп, оның сиқырлы шамын ұстап көруге болады және «сиқырлы әлем» мен «шытырман оқиғалар» атты экскурсияларында Уолт Диснейдің көптеген персонаждарын кездестіруге болады. Бұндай экскурсиялардың бағасы, әрине басқа экскурсияларға қарағанда ерекшеленеді. Есесіне, турист естен кетпестей ғажап әсер алады. Бұл экскурсиялардың бір айырмашылығы – туристердің арасында жас талғамайды. Яғни, кез-келген жастағы туристтер үшін өте қызықты деп танылған.
Екінші кезекте, соңғы инновациялық техникаларды пайдалану. Жыл сайын экскурсанттардың санын көбейту үшін ерекше экскурсиялар жасалады және жасалады. Бағдарламаға әртүрлі типтік емес компоненттер, мультимедиялық роликтер және 3D, 4D және 5D Фильмдер кіреді. Инновация-бұл экскурсияны өткізу және ұйымдастыру тәсілі ғана емес, сонымен қатар оны техникалық жабдықтау. Мұражай экспозицияларын жаңарту үшін әр түрлі мультимедиялық жүйелер қолданылады. Бұл адам мен машинаның өзара әрекеттесу жүйесі. Мультимедиялық жүйелердің ерекшеліктері:
- бұрын айтылған әртүрлі ақпарат түрлерінің жиынтығы (мәтін, дыбыс, бейне);
- әртүрлі ақпарат түрлерімен (оптикалық компакт дискілерді ойнатқыш, цифрлық бейнекамера, электрондық музыкалық аспаптар, микрофон және т.б.) жұмыс істеу үшін компьютерлік жүйеде арнайы бағдарламалық қамтамасыз етудің қажеттілігі.
Мультимедиялық экспозиция-бұл өнердің ерекше көрінісі, уақыт ұғымын ескеретін және мұражай мекемесінің тұжырымдамасына сәйкес келетін белгілі бір суретті жасайтын бірнеше түрлердің жиынтығы. Қазіргі заманғы мультимедиалық экспозициялар ұйымдастырушылық құрылысқа деген көзқарасымен, сәулет-көркемдік шешімдерді таңдауымен және экскурсия тыңдаушысына немесе мұражайға келушіге ақпарат беруімен ерекшеленеді. Мұндай инновациялық шешімдер үшін ең қолайлы аудитория –жастар. Бұл аудитория ақпаратты қабылдау мен ассимиляциялаудың экрандық әдісімен сипатталады. Сондай-ақ, ақпарат берудің мұндай ұйымы ел тарихын, мәдени мұраны зерттеуге қызығушылық тудырады және сәйкесінше жеке тұлғаны қалыптастырады.Мұндай мультимедиялық инновациялық экспозицияларға қызығушылық назар аударатын және экспозициялық әрекеттің атмосферасына енетін мультимедиялық экскурсияның тұрақты динамикасында жатыр. Ақпарат тыңдаушыға бірден қабылдаудың бірнеше арнасы арқылы беріледі.
Туристік саладағы инновациялық қызметтің негізгі және басты мақсаттары-өнімнің сапа жүйесін бақылау және дамыту саласында болып жатқан өзгерістерге дереу жауап беру. Бұл кезеңде қымбат материалдарды сатып алу арқылы сапаны сақтау, сонымен қатар сатып алушыларды ынталандыру және сатуды ынталандыру бірінші кезектегі міндет болып табылады, өйткені нарыққа көптеген жаңа ұсыныстар енгізіліп, бәсекелестік артады. Ұйымның бірегей туристік және экскурсиялық өнімдерді жасау қабілеті жұмысқа орналасудың және мансап сатысына көтерілудің "кілті" болып табылады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
- Абдреева Ш. Т. Экскурсиятану " Қазақ университеті " 2016 г.
- Засимович Е.С.Волобуева И.И. Современные проблемы сервиса и туризма. 2010 г.
- Д. С. Байгунаков, Экскурсиялық іс,; Әл-Фараби атын. ҚҰУ - Алматы : Қазақ университеті, 2013 . - 146, [1] б.
- Емельянов Б.В. Экскурсоведение, Советский спорт, 2007. 216 с.
