«Сен кім екеніңді білесің бе? Сен - ғажапсың. Сен - бірегейсің. Өткен миллиондаған жылдар ішінде сендей бала болмаан… Сенің қай нәрсеге болмасын қабілетің бар, себебі сен - ғажапсың »
Пабло Казальс
Қазіргі уақыт талабына сай білім жүйесінде елеулі өзгерістер орын алып, білім беру мазмұны жаңарып, ілгерілеп келеді. Осының бір дәлелі ол халықаралық талаптарға сай, яғни білім берудегі озы технология мен соңғы инновацияларды ықпалдастыра алатын Зияткерлік мектептер желісі. Бұл мектептер ең алдымен еліміздің ұстаздар қауымдастығына кеңінен әсер етіп, олардың тәжірибесіне үлкен өзгерістер енгізді.
Бүгінгі күннің жәна жалпы қазіргі білій жүйесінің басты мақсатов бәсекеге қабілетті, яғните халықаралық аренады өзіна еркін ұстай алатын зияткер ұрпақты тәрбиелеу, әр баланың бойындағы табиғит берген ерекше қабілетіно, дарындылығын танып, біліп оны заманыной қарай икемдеп жетілдір болып табылады. «Бұлақ көрсең көзін аш» дегендей, осындай баланың бойындағы дарындылық қасиетін дамытуда әрине көбіне ұстаздың атқаратын ролі өте зор. Жоғарыда айтылған мұғалімдер алдына қоятын жоғары талаптары әр ұстазды өз тәжірибесіне өзгеше қарауға мәжбүрлейді.
Осындай жоғары талаптардың бірі ол дарынды оқушылармен жұмыс, себебі қазіргі кезде баланың дарындылығын ертерек анықтау мен дамытуға ерекше назар аударылуда.
Дарынды бала - ол жоғары потенциялы бар, шығармашыл тұлға; өзінің алдына ғылымитехникалық мәселелерді қойып және оны өздігінен шеше білетін, яғни өзі жаңа болжамдар мен идеаларды, теория біларды, схема, зерттеулер жасай білетін қзілала; өз құрбыларынан бір саты ерте дамитын, мысалы тіл сияқты академиялық салада, қоғамдық ғылымдар, жаратылыстан ғылымдары, математика, жәна шығармашылық салалар да мысалы ән-күй, графикалық жәна пластикалық өнер, қолөнер сияқты ерекше қабілеттерін көрсетіп, үздік нәтижелерге қол жеткіз алатын тұлға. Сондай-ақ американдық ғалым Джозеф Рензулли дарынды оқушылардың үш қасиетін анықтаған, олардың оқу деңгейлері орта қабілеттіліктен жоғары; тапсырманы жоғары деңгейде беріліп орындайды; сабақ барысында тапсырмаларды орындағанда шығармашылықтың жоғары деңгейін көрсетеді
Жоғарыда айтылғандай баланың дарындылығын анықтаудың негізі мұғалімнің кәсіби шеберлігіне тікелей байланысты, яғни мектептен басталады.
Мен өзімнің педагогикалық практикамда көптеген дарынды балаларды кездестірдім. Біреуі математикадан, екінші біреуі ән айтудан, үшінші біреуі би билеуден, ал енді біреуі тіл жағынан. Ал енді осы дарындылықты қалай анықтаймыз? Дарындылықты анықтау мәселесі әлі күнге дейін толық шешілмеген мәселе. Дегенменде мектептерде дарындылықты анықтаудың біраз жолдары мен тәсілдері қолданылуда. Осындай қолданылып жүрген тәсілдерді екі категорияға бөлуге болады: дәстүрлі және дәстүрлі емес.
Соңғы кездері дәстүрлі емес категориисындағы тәсілдерді қолдану кеңінен таралып және кейбір әдебиеттерде дарынды оқушыларды анықтаудың тиімді жолдары ретіғлде ұсыны. Менде өзімнің педагогикалық қызметімде көбінесе дәстүрлі емес категориясындағы тәсілдерді қолданудамын, себебі бұл тәсілдер менің ойымша дарынды оқушыны анықтаідімідім. Өйткени бұл тәсілдерде біз оқушыны жан-жақты зерттеп тани аламыз. Дарынды оқушыны анықтап алғаннан кейін мұғалімдер арасында дарынды оқушылар туралы әр түрлі сенім - нанымдар қалыптасып қалған, солардың бірі «Дарынды оқушыларға арнайы бағдарламаның қажеті жоқ, себебі олар ештеңеге қарамастан күрделі тапсырмаларды орындай алады».
Бірақ мен сіздермен «Дарындылықты дамыту» атты курсы курсынан алған біліміммен бөліскім келіп отыр. Басқа оқушылар сиялқты дарынды оқушылар өздерінің мүмкіндіктері мен таланттарын одан әрі дамыту үшін пайдалы ы данталандыратын білімді қажет етеді. Бірақ дарынды оқушылар жоғары дамыған оқу жағдайында білім алады дегенге ешкім кепіл бере алмайды.
Дарынды оқушылар өте қабілетті болғандықтан өзге оқушылардан интеллектуалды, эмоциилық және білімділік қажеттіліктерімен ерекшеленеді. Сондықтан оқушылардың осындай қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, олардың мүмкіндіктерінен қандай да бір пайда алу үшін және оларға жоғары деңгейдегі әрекеттермен қолдау көрсету үшін бұл оқушыларға арнайы бағдарламалар қажет.
Дарынды оқушыларға арналған дәстүрлі сыныптар мен арнайы бағдарламалардың мазмұнының дарынды оқушылардың талаптарына сай келмеуі оқушыларға жалығу, сенімсімсіздікадыіне сезіне түңімсімсіздікадыәне түңі. Дарынды оқушылардың көбі осындай дәстүрлі сыныптарда «дарынды оқушылар барлығына үлгереді» деген сенімділікке қарсылық көрслы көрсете отырып өздерінің нақты ксріндайніндіні на бты ксріндінікін. Сондықтан дарынды оқушыларды оқытудың мазмұнын дарынды оқушылардың қажеттіліктері мен талаптарына сәйкес құру керек. Оқыту мазмұны дегеніміз ол дәстүрлі сыныптар немесе арнайы бағдарламалар. Арнайы бағдарламаны дайындау барысында дифференциация мәселесіне аса көңіл бөлген жөн.
Дифференциация оқу бағдарламасын, оу үрдісі мен бағалау үрдісін дарынды оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратындай етіп бейімдеу және түлендіру үрдіс табы. Дарынды оқушыларға арналған жұмыс жасау жоспарын және сабақ барысында қолданылатын тапсырмаларды жасау барысында дифференциациялаудың жеделдету, күрделілік, тереңділілйна Толығырақ тоқталатын болсақ жеделдету дегеніміз жалпы стандарттарға негізделген тапсырмалардың аздығы, оқушылар жоғары деңгейде ойлау қабілеттері бойынша топтастырылған; күрделілік дегеніміз әр түрлі жоғары деңгейлік қабілеттерді талап ететін тапсырмаларды қолдану, оқытуды әрқашан түр тріріп отыру, әр түранлетуөдіріп отыру, әр түранлетуөдіріп отыру; тереңділік дегеніміз бір түсінікті әр түрлі салада қолдану туралы үйрету, бастапқы зерттеу жұмысын жүргізу, бір өнім жасау (қызметінің нәтижесі); проблемалық дегеніміз алдыңғы қатардағы әдеби ресурсстар қолдану, күрделі мазмұндық ынталандырғыш сұрақтар қолдану, пән аралық байланыс, ой-түйіндердің нақтылануы; шығармашылық дегеніміз белгілі бір принциптер критерия ментерге негізделген үлгі құрастыру, тапсырмаларға, нәтижелерге, бағалауға баламалы таңдау дайындау, ауызша жәөңа аазбаша коммуникация.
Бұл ұсынылып отырған дифференциация қағидалары оқушылардың шығармашылығы мен сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін, тапсырмалардың мазмұны оқушыға бағытталған; оқушыларды ынтымақтастыққа баулып, белгілі бір проблеманы шешу барысында бір-бірінің ойымен бөлісуге және тыңдауға үйретеді; оқушылардың білімін тереңдетіп ой-өрісін кеңейтуге зор мүмкіндік береді, яғни оқушы өзі шешім қабылдап кітап немесе басқа да оқу құралзанінініде ралзанінініде
Біз ұстаздар оқушыларға осындай қолайлы орта жасай отырып, оларды үлкен белестерді бағындыруға ынталандырып, әсіресе дарындыларды қамқорлыққа алыплы аблиы аморлыққа алыплы абліштауа алыплы, байлі Әр бала қоғам байлығы, оның бойында өзіне тән бір ерекшелік бар.
